Agogu angusambira vakukwaskana ndi malayizgu nga Ufumu waku Yehova mu 1906, mwana wawu munthulumi wati wafwa ndi matenda nganyaki ngo ngachitiska munthu kuti watondekengi kututa kweniso kumeza umampha (diphtheria). Dokotala wawu wenga yumoza wa Akusambira Bayibolu wo pavuli paki angwamba kuziŵika kuti Akaboni aku Yehova. Iyu wangukambiskana nawu fundu zakupembuzga za mu Bayibolu zakukwaskana ndi vinthu vamampha vo vazamuchitika kunthazi, kusazgapu nkhani yakuti ŵanthu akufwa azamuyuka. Venivi vinguwovya kuti agogu, ama kweniso aku ŵawu asambiri uneneska.

 Kwa vyaka vinandi, wosi ŵenaŵa anguteŵete Yehova mwakugomezgeka. Ndipu yiwu anguwovyaku ŵanthu kuti asaniyi malu ngakuti ajepu po “Seŵeru la Vithuzi va Chilengedu” lawonesekanga mutawuni ya Chicago, muchigaŵa cha Illinois ku United States. Kweni vachitima kuti mbama pe wo angulutirizga kuteŵete Yehova. Venivi venga vakusuzga chifukwa anguziŵiliya kuteŵete limoza ndi abali ŵawu mpaka cha mu ma 1930. Ndinguchiskika ukongwa kuwona kuti ama ndi ada ŵenga akugomezgeka ukongwa kweniso avwiyanga Yehova.

 Ndikuwa mu 1927. Mu banja lidu mwe ŵana 6 ndipu ini ndini wakwamba. Tosi tinguwukolesa uneneska. Ada ŵenga akalipentala ndipu tajanga munyumba yamampha kufupi ndi tawuni ya Chicago. Tenga ndi dimba likulu la mphangwi kweniso taŵetanga nyoli ndi vibaka.

 Ndayanjanga kugwira ntchitu. Ntchitu yinyaki yo ndayanjanga kugwira panyumba yenga ya kusona masokosi nga ŵanthu a mu banja lidu. Mazuŵa nganu ŵanthu atanja cha kusona masokosi asani ngatoloka. Kweni kali angatayanga cha, angasonanga ŵaka ndi zingani. Ndinguchita umampha kusambira lusu lenili chifukwa pavuli paki ndiyu ntchitu ndagwiranga.

 Ada ayesesanga kuti nyengu zosi tichitengi vinthu vakukwaskana ndi kusopa Yehova. Mwaviyo, talutanga ku maunganu ngosi, tapharazganga nyengu zosi kweniso zuŵa lelosi tachitanga lemba la zuŵa. Pa Chisulu peposi mazulu tachitanga kusopa kwa pabanja mwakugwirisiya ntchitu Chigongwi cha Mlinda.

 Kuti tiŵapharazgiyengi umampha aneba ŵidu, ada anguŵika kachikwangwani pawindu la pabalaza. Abali ndiwu angupanga kachikwangwani kenaka ndipu kalongonga mutu wa nkhani yachisanisani pamwenga buku lidu linyaki lelosi. Kachikwangwani kenaka kambulikanga kweniso kuzimwa ndipu venivi vakopanga ŵanthu wo ajumphanga. Ada anguŵika so vikwangwani viŵi pa galimotu yidu.

 Vo ada akambanga ndi kuchita vingutiwovya ukongwa kuti tivwiyengi Yehova. Ama awovyanga ada pa chechosi cho achitanga. Ndipuso angwamba kuchita upayiniya wanyengu zosi mvurwa wangu wati wakwanisa vyaka 5 ndipu angulutirizga kuchita upayiniya kwa umoyu wawu wosi. Ndenga ndi apapi amampha ukongwa!

 Mo vinthu venge kali vakupambana ukongwa ndi mo viliri mazuŵa nganu. Tengavi TV ndipu ini ndi abali ŵangu tajanga pasi ndi kuvwisiya nkhani zakukondwesa zo zakambikanga pa wayilesi. Kweni takondwanga ukongwa kuvwisiya nkhani za mu Bayibolu zo gulu laku Yehova lapharazganga kuziya pa wayilesi.

 Tayanjanga kusanirika pa maunganu ngachigaŵa nga Akaboni aku Yehova. Pa unganu wachigaŵa wo unguchitika mu 1935, tingusambira kuti a “mzinda ukulu” wo azamupona pa “chisuzgu chikulu” wo azumbulika pa Chivumbuzi 7:9 ndi 14 azamulonde umoyu wamuyaya mu Paradayisu pacharu chapasi. Chaka cha 1935 chechendafiki, ada ndi ama wosi aryanga chiŵandi kweniso amwanga vinyu pa Chikumbusu. Kweni unganu uwu wati wamala, Ada pe ndiwu angulutirizga kurya chiŵandi ndi kumwa vinyu. Ama anguziŵa kuti azamuluta kuchanya cha kuti akalamuliyi ndi Khristu kweni azamulonde umoyu wamuyaya pacharu chapasi.

 Mu 1941, pa unganu wo unguchitika ku St. Louis, muchigaŵa cha Missouri, Mubali Joseph Rutherford, yo walongozganga ntchitu yidu pa nyengu yo, wangutuzga buku lakuti Children. Abali ndi azichi angumba manja kwa nyengu yitali. Pa nyengu iyi ndenga ndi vyaka 14 kweniso ndipu ndabatizika kali mu 1940. Ndikumbuka umampha po tingumiya pa muzeli ndi ŵana anyangu kuti tikalonde mabuku ku pulatifomu.

 Mu vyaka venivo, upharazgi wenga wakupambanaku ndi mo tichitiya mazuŵa nganu. Mu ma 1930 tagwiriskiyanga ntchitu magiramafoni kuti ŵanthu avwisiyi nkhani za mu Bayibolu zakujambulika kali. Techendagong’oski pachisasa tapukusiyanga limu giramafoni kweniso tawonesesanga kuti vosi veumampha. Asani mweneku wa nyumba waza, takambiskananga nayu mwakudumuwa ndipu tamuŵikiyanga nkhani ya mu Bayibolu ya mamiti nganayi ndi hafu kuti wavwisiyi, pavuli paki tamugaŵiyanga buku. Ŵanthu a muchigaŵa chidu avwisiyanga umampha. Ndikumbukapu cha asani walipu yo wangutichitiyapu vinthu mwaganyavu. Pa nyengu yo ndenga ndi vyaka 16 ndingwamba upayiniya ndipu ada angundipaska giramafoni yo ndagwirisiyanga ntchitu mu uteŵeti. Ndachitiyanga limoza upayiniya ndi mpayiniya munyangu zina laki Lorraine ndipu wenga mzichi wamampha ukongwa.

 Nyengu zinyaki, abali ndi azichi ayendanga mu magulu uku apharazgiya ŵanthu mumisewu. Agwiriskiyanga ntchitu vikwangwani ndipu vikwangwani venivi achitanga kuvwala, chinyaki kunthazi, chinyaki kumsana. Anyamuwanga so vikwangwani vakulembeka kuti, “Chisopa Ntchiŵana ndi Malonda Ngachinyengu” kweniso vinyaki vakulembeka kuti, “Teŵetiyani Chiuta Kweniso Khristu yo ndi Fumu.”

 Maunganu ngidu ngatiwovyanga kuziŵa vo tingachita asani tisuskika kweniso ngatisambizanga vo tingakamba kuti tivikiliyi uneneska. Ndipu tingwamba nadi kususkika. Mwakuyeruzgiyapu, po tagaŵiyanga magazini mumashopu apolisi angutiko ndipu angutikweza galimotu yawu ndi kuluta nasi kupolisi. Chinanga kuti angutituzga pati pajumpha maora nganandi, kweni tingukondwa kuziŵa kuti titombozgeka chifukwa cha kuvwiya Yehova.

 Pati pajumpha nyengu, Lorraine ndiyu wanguchitiska kuti ndiziŵani ndi Mubali Eugene Rosam, yo wangukumana nayu pa unganu wadera wo unguchitikiya mutawuni ya Minneapolis ku Minnesota. Eugene wangukuliya ku Key West, ku Florida. Pa nyengu yo wenga fomu 2 angumudikisa sukulu chifukwa chakuti wangukana kuchitaku vinthu vakulongo kuti watanja charu chaki. Nyengu yeniyo wangwamba kuchita upayiniya. Zuŵa linyaki wangukumana ndi msungwana yo asambiriyanga limoza sukulu. Chifukwa chakuti Eugene wenga ndi mijalidu yamampha ukongwa, msungwana uyu wanguzizwa ukongwa kuti ntchifukwa wuli angumudikisa sukulu. Iyu wanguzomera kusambira Bayibolu chifukwa chakuti Eugene wangugwiriskiya ntchitu Bayibolu pakumuka mafumbu ngaki. Iyu wanguwuyanja ukongwa uneneska ndipu wanguja mzichi wakugomezgeka.

 Ini ndi Eugene tingutorana mu 1948. Ndipu tingwamba kuchitiya limoza upayiniya ku Key West. Pavuli paki, angutidana kuti tikasere Sukulu ya Giliyadi kilasi nambala 18 ndipu tingumaliza sukulu iyi kukwambiriya kwa 1952. Chifukwa chakuti ku sukulu kwenuku tasambiranga Chisipanishi, taŵanaŵananga kuti atitumizengi nge amishonale kucharu cho alongoro Chisipanishi. Kweni ndivu vinguchitika cha. Pa nyengu yo tenga ku sukulu ya Giliyadi, ku Korea kungwamba kuchitika nkhondu ndipu Eugene angumudana kuti wakasere usilikali. Venivi venga vakuziziswa chifukwa chakuti pa Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi angumupaska chikalata chakumuzomereza kuti wangaserenga usilikali cha chifukwa chakuti ndi mteŵeti waku Chiuta. Pakuti Eugene angumudana kuti wakasere usilikali, abali angutikambiya kuti tije ku United States. Ndinguguŵa ukongwa ndipu ndinguliya. Pati pajumpha vyaka viŵi, Eugene angumupaska chikalata chakumuzomereza kuti wangaserenga cha usilikali chifukwa chakuti ndi mteŵeti waku Chiuta. Chinanga kuti pakwamba tinguguŵa ukongwa kweni tingusambira kuti asani khomu linyaki lajalika, Yehova wangajula linyaki ndipu ndivu vinguchitika nadi. Isi takhumbikanga ŵaka kuzikira.

 Mu 1953, tingwamba kuteŵete nge akuwonere dera. Yapa ndipu tateŵetiyaku nge apayiniya mu mpingu wa Chisipanishi, mutawuni ya Tucson ku Arizona. Kwa nyengu yitaliku tinguwonere madera ngaku Ohio, California ndi New York. Mu 1958, tingwamba kuwonere vigaŵa a ku California ndi Oregon. Pakuchita uteŵeti wenuwu tajanga munyumba za abali. Pavuli paki, mu 1960, tinguluta ku Canada ko Eugene wateŵetiyanga nge msambizi wa Sukulu ya Uteŵeti wa Ufumu ya ŵara. Tinguja ku Canada mpaka mu 1988.

 Ndiluwa cha vo vinguchitikiya banja linyaki lo tingukumana nalu ku Canada po ini ndi mzichi munyaki tapharazganga nyumba ndi nyumba. Pakwamba tingukumana ndi ama a mu banja lenili zina lawu Gail, wo angutikambiya kuti ŵana ŵawu anthulumi akuguŵa ukongwa chifukwa chakuti ambuyawu anthulumi akutayika. Yiwu afumbanga anyinawu kuti: “Ntchifukwa wuli agogu akutayika?” “Nanga akuluta pani?” Gail wangutondeka kuŵamuka. Kweni isi tinguŵamuka kuziya mu Bayibolu ndipu tingukambiskana nawu malemba ngakupembuzga.

 Pa nyengu iyi, Eugene wacheziyanga mpingu wa kwenuku, mwaviyo tingujaku ŵaka sabata yimoza. Mzichi yo tinguyende limoza mu upharazgi wanguziweriyaku so kwaku Gail. Kumbi ndi vinthu wuli vinguchitika wati waweriyaku? Gail, mulumu waki Bill kweniso ŵana ŵawu anthulumi atatu Christopher, Steve kweniso Patrick wosi angusambira uneneska. Ndipu sonu Chris ndi mura ku Canada. Steve ndi musambizi wa sukulu za gulu lidu ku Palm Coast, ku Florida. Ndipu Patrick we mu Komiti ya Nthambi ku Thailand. Mpaka sonu, ini ndi Eugene tilutirizga kwanjana ukongwa ndi banja lenili. Ndikondwa ukongwa kuti ndinguwovyaku kuti ŵanthu a mu banja lenili amuziŵi Yehova!

 Teche ku Canada, Yehova wangujuliya Eugene khomu linyaki la uteŵeti wasonu wakukondwesa. Ankhani ndikukambiyeni vo vinguchitika.

 Vyaka vo vajumpha, ŵanthu avwisanga cha chifukwa cho tikaniya kuŵikika ndopa ndipu akambanga vinthu viheni vakukwaskana ndi isi. Mucharu chosi cha Canada, mumanyuzipepala alembangamu nkhani zakuti ŵana ŵa Akaboni atufwa chifukwa chakuti apapi ŵawu akana kuti aŵaŵiki ndopa. Alumu ŵangu ŵenga ndi mwaŵi wakovya ŵanthu kuziŵa kuti nkhani zenizi zaboza.

 Kwati kwaja kamanavi kuti unganu wavyaru uchitiki mu 1969 mutawuni ya Buffalo, ku New York, Eugene wanguluta ndi abali anyaki anandi kuvipatala vikuluvikulu va muchigaŵa cho. Anguluta kuti akaŵakonkhoske kuti kuzengi Akaboni pafufupi 50,000 kutuliya ku Canada ndi United States kuzichita unganu wenuwu. Anguchita venivi kuti asani pa unganu pazisanirika weyosi yo wangazitama ukongwa, madokotala ngaziziŵiyi limu chifukwa cho tikaniya kuŵikika ndopa kweniso vifukwa vo tikusankhiya viyo. Abali angupereka mabuku ngo ngakonkhoskanga mo angawovye munthu yo watama kwambula kumuŵika ndopa. Ndipu mabuku ngenanga ngangulembeka ndi ŵanthu wo madokotala ngaŵagomezganga. Vo madokotala ngangumuka vinguwovya Eugene kweniso abali anyaki kuti alutirizgi kwende vipatala vinyaki va ku Canada. Yiwu angusambiza so ŵara mo angawovye abali ndi azichi wo akhumbika chovyu chamabuchibuchi cha kuchipatala.

 Kamana ndi kamana vo abali yaŵa anguchita vinguwovya ukongwa. Kweni panguchitika vinthu vinyaki vo taŵanaŵanangaku cha kuti vingachitika! Kumbi ndi vinthu wuli?

 Mukatikati mwa chaka cha 1980, Mubali Milton Henschel wa ku likulu lidu la pacharu chosi ku Brooklyn, New York wangumbiya foni Eugene. Wupu Wakulongozga wakhumbanga kuti pulogilamu yo yengapu kali ku United States yakuziŵisa madokotala nganandi ulongozgi wa mo angawovye munthu yo watama mwambula kumuŵika ndopa yichitikengi so muvigaŵa kweniso muvyaru vinyaki. Mwaviyo, ini ndi Eugene tingusamiya ku Brooklyn, ndipu mu January 1988 Wupu Wakulongozga ungujalikiska dipatimenti ku likulu lidu la pacharu chosi yo yidanika kuti Komiti Yakukambiskana ndi Madokotala pa Nkhani ya Ndopa. Pavuli paki, alumu ŵangu ndi abali ŵaŵi anguŵasankha kuti asambizengi abali, ndipu angwambiya ku United States, pavuli paki muvyaru vinyaki. Pati pajumpha nyengu yimanavi, mu maofesi nga nthambi angujalikiska Dipatimenti Yakukambiskana ndi Madokotala pa Nkhani ya Ndopa kweniso mumatawuni nganandi angupanga Makomiti Ngakukambiskana ndi Madokotala. Akaboni anandi limoza ndi ŵana ŵawu ayanduwa ukongwa ndi chovyu chakutuliya kwaku Yehova chenichi. Pa nyengu yo Eugene wasambizanga abali ndi kwende vipatala ini ndateŵetiyanga pa Beteli ndipu kanandi ndasonanga ndipu nyengu zinyaki ndagwiranga kukhichini.

 Mu 2006, ndingukumana ndi suzgu yikulu ukongwa, mulumu wangu Eugene wakutayika. Ndipu nditimusoŵa ukongwa! Kumbi ntchinthu wuli cho chitindiwovya kukunthiyapu suzgu yeniyi? Pe vinthu vinandi. Mwakuyeruzgiyapu, kuŵerenga Bayibolu nyengu zosi kweniso kupemphera kutindiwovya kuti ndilutirizgi kuja paubwezi wakukho ndi Yehova. Ndivwisiya lemba la zuŵa ndi banja la Beteli. Ndiŵerenga chaputala chosi cho patuliya lemba la zuŵa. Kweniso nditangwanika ndi uteŵeti wa pa Beteli ku Dipatimenti Yakusona yo nditiyiwona kuti ndi mwaŵi ukulu. Pakwamba, ndenga ndi mwaŵi wakovya kupangaku maketani nga ku Malu nga Unganu nga ku New Jersey ndi New York. Sonu nditeŵete pa Beteli ya ku Fishkill ndipu ndiweza vinthu vo vikusoneka kali kweniso ndigwira ntchitu zinyaki zimanazimana. b

 Ndawona kuti kwanja Yehova, kumuvwiya kweniso kuvwiya gulu laki ndivu vakukhumbika ukongwa pa umoyu wa munthu. (Aheberi 13:17; 1 Yohane 5:3) Ndikondwa ukongwa kuti venivi ndivu ini ndi Eugene tinguwona kuti vakukhumbika ukongwa pa umoyu widu. Ndikayika cha kuti Yehova wazakutipaska mphotu ya umoyu wamuyaya mu paradayisu pacharu chapasi ndipu tazamukondwa ukongwa kuwonana so.—Yohane 5:28, 29.