1, 2. (a) Kumbi ŵanthu akambanji pa nkhani ya wanangwa wakusankha vinthu? (b) Kumbi Bayibolu likambanji pa nkhani yakukwaskana ndi wanangwa widu wakusankha, nanga tikambisanengi mafumbu nanga?

MUNTHUKAZI munyaki wapenjanga kusankha vo wangachita ndipu wangukambiya mubwezi waki kuti: “Ndikhumba kusuzgika ndi kuŵanaŵana cha, ndikambiyi ŵaka vo ndingachita.” Iyu wakhumbanga kuti anyaki ndiwu amukambiyengi vakuchita m’malu mwakugwirisiya ntchitu wanangwa waki wo Mulengi wakumupasa. Nanga imwi? Kumbi musankha mwija vinthu pamwenga mukhumba kuti anyinu ndiwu akusankhiyeningi? Kumbi mutiwuwona wuli wanangwa wakusankha vinthu?

² Ŵanthu aja achisuskana za nkhani yeniyi kwa vyaka vinandi. Anyaki akamba kuti ŵanthu alivi wanangwa wakusankha vinthu ndipu vosi vo achita, Chiuta wakulemba kali. Penipo anyaki akamba kuti asani munthu wachita chechosi cho wakhumba kwambula kukanizgika vinthu vinyaki, ndikuti we ndi wanangwa nadi. Kweni kuti tivwisi umampha nkhani iyi, tikhumbika kuwona vo Mazu ngaku Chiuta ngakamba. Chifukwa wuli? Bayibolu lilongo kuti Yehova wakutilenga ndi zeru ndipuso wakutipasa wanangwa wakusankha vinthu umampha. (Ŵerengani Yoswa 24:15.) Limuka so mafumbu yanga: Kumbi tingawugwirisiya  wuli ntchitu wanangwa widu wakusankha vinthu? Kumbi we ndi pakumaliya? Kumbi tingalongo wuli kuti titanja ukongwa Yehova asani tisankha vinthu? Nanga tingalongo wuli kuti titumbika vo anyidu asankha?

3. Kumbi Yehova walongo chakuwoniyapu wuli pa nkhani yakugwirisiya ntchitu wanangwa waki?

³ Yehova pe ndiyu we ndi wanangwa wosi kweni tingasambirapu kanthu pa mo watiwugwirisiya ntchitu. Mwakuyeruzgiyapu, wangusankha mtundu wa Ayisraele kuti uziŵikengi ndi zina laki, uje mtundu “waki wapade.” (Mar. 7:6-8) Yehova wanguchita viyo chifukwa cha vo wangulayizga bwezi laki Abrahamu. (Chiy. 22:15-18) Kusazgiyapu pa fundu yeniyi, nyengu zosi Yehova wagwirisiya ntchitu wanangwa waki mwakukoliyana ndi jalidu laki la chanju kweniso la urunji. Tiziŵa venivi chifukwa cha mo wachenyiyanga Ayisraele, wo kanandi alekanga kusopa kwa uneneska. Asani yiwu alapa ndi mtima wosi, Yehova waŵalongonga chanju ndi lisungu mwakukamba kuti: ‘Ndiŵawovyengi kuti aje akugomezeka. Ndiŵayanjengi mwakukhumba kwangu.’ (Hos. 14:4) Yehova ntchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani ya kugwirisiya ntchitu wanangwa waki pakuwovya ŵanthu.

4, 5. (a) Kumbi ndiyani yo Chiuta wangwamba kumupasa wanangwa wakusankha, nanga wanguwugwirisiya wuli ntchitu? (b) Kumbi weyosi wakhumbika kujifumba fumbu nili?

⁴ Pa nyengu yo Yehova wayambanga ntchitu yaki yakulenga, wangulongo chanju po wangupasaku angelu wanangwa wakusankha. Yo wenga wakwamba kulonde wanangwa wenuwu, wenga Mwana waki wakwamba, “chikozgu chaku Chiuta wambula kuwoneka.” (Ŵakol. 1:15) Chinanga mpha nyengu yo wenga kuchanya, Yesu wangusankha kuja wakugomezeka kwa Awisi ndipu wangumulondo cha Satana wati wagaruka. Pavuli paki, we pacharu chapasi, wangugwirisiya ntchitu wanangwa waki kukana mayeseru nga Murwani mura. (Mat. 4:10) Usiku wakuti Yesu wafwengi mawa, mu rombu laki lakutuliya pasi pa mtima, wangusimikiza kuti wachitengi khumbu laku Chiuta. Iyu wanguti: “Ada, asani mukhumba, ndituzgiyenipu kapu iyi. Kweni khumbu linu lichitiki, langu cha.” (Luka 22:42) Tiyeni tichitengi vo Yesu wanguchita ndipu tigwirisiyengi ntchitu wanangwa widu pakutumbika Yehova kweniso pakuchita khumbu laki. Kumbi tingafiska kuchita venivi?

⁵ Hinya. Tingalondo vo Yesu wanguchita chifukwa chakuti tikulengeka muchikozgu chaku Chiuta ndipuso tikutoliyaku mijalidu yaki. (Chiy. 1:26) Chinanga kuti ve viyo, pe vinthu vinyaki vo tingafiska cha. Tilivi wanangwa nge wo Yehova wenawu. Mazu ngaku Chiuta ngakamba kuti wanangwa widu we ndi pakumaliya ndipu tikhumbika kuvwiya vo Yehova watitikambiya. Mwakuyeruzgiyapu, anthukazi akhumbika kujithereska kwa arumu ŵawu ndipu ŵana avwiyengi apapi ŵawu. (Ŵaef. 5:22; 6:1) Kumbi marangu ngenanga ngakwaskana wuli ndi mo tigwirisiya ntchitu wanangwa widu? Kwamuka kwa fumbu ili kungatiwovya kuti tizilonde ndi umoyu wamuyaya.

6. Kambani chakuyeruzgiyapu cho chilongo kuti tikhumbika kulondo marangu chinanga kuti te ndi wanangwa.

⁶ Kumbi tingakamba kuti munthu we ndi wanangwa nadi asani wakanizika kuchita vinthu vinyaki? Hinya. Ntchifukwa wuli tikamba viyo? Chinanga kuti ŵanthu ŵe ndi wanangwa wakuchita vo akhumba, marangu ngo apasika ngatiŵavikiliya. Mwakuyeruzgiyapu, asani munthu watendesa galimotu, waja ndi wanangwa wakuluta ko wakhumba. Chinanga kuti ve viyo, wakhumbika kulondo marangu ngakwende pamusewu kuti waleki kuchita ngozi. Kumbi iyu wangakana kulondo marangu chifukwa chakuti we ndi wanangwa? Awa, wangachita viyo cha. Marangu ngatitiwovya kuti tileki kuchita vinthu vo vingatipweteka. Tiyeni tikambisani vakuwoniyapu va m’Bayibolu, vo  vitiwovyengi kuziŵa kukhumbika kwa kugwirisiya ntchitu wanangwa widu mwakulondo marangu ngo Yehova wakupereka.

7. (a) Kumbi wanangwa wo Adamu wangupasika wamuchitisanga wuli kuti wapambanengi ndi nyama zo zenga mu Edene? (b) Konkhosani nthowa yakwenere yo Adamu wangugwirisiya ntchitu wanangwa waki.

⁷ Chiuta wati walenga munthu wakwamba Adamu, wangumupasa wanangwa wakuti wasankhengi yija vinthu nge wo wangupasa angelu kuchanya. Ivi vinguchitisa kuti Adamu wapambanengi ndi nyama chifukwa nyama zitende ŵaka zeru zakawi pakuchita vinthu. Ŵanaŵaniyani mo Adamu wangugwirisiya ntchitu wanangwa waki mu nthowa yakwenere. Chiuta wangulenga nyama wechendalengi Adamu. Chinanga kuti venga viyo, Yehova wangusungiya Adamu ntchitu yakukondwesa yakudana mazina nyama. Bayibolu likamba kuti Chiuta “wangwamba kuza nazu ku munthu yo kuti wawoni mazina ngo wangazidana.” Adamu waziwonesesanga dankha nyama zo ndipu pavuli paki wazipasanga mazina ngakwenere. Yehova wanguseleriyapu cha kuti wasinthi mazina ngo Adamu wangusankha. M’malu mwaki, “zina lo munthu yo wangudana chamoyu chechosi, linguja zina laki.”—Chiy. 2:19.

8. Kumbi Adamu wangugwirisiya wuli ntchitu uheni wanangwa waki, nanga ntchinthu wuli cho chinguchitika?

⁸ Venga vakuchitisa chitima kuti Adamu wangugutisika cha ndi ntchitu yo Chiuta wangumupasa ya kulima ndi kuphwere charu chapasi kuti chije paradayisu. Iyu wangugutisika cha ndi wanangwa ukulu wo Chiuta wangumupasa kuti wafiski vo wangumukambiya kuti, ‘abalani ndipu ayandani, azazi charu chapasi ndipu achithereski, alamuliyi somba . . . , viyuni va mude . . . , kweniso chakulengeka chechosi chakukwaŵa pacharu chapasi.’ (Chiy. 1:28) M’malu mwaki, iyu wangusankha kuleka kuvwiya dangu lo Chiuta wangumukambiya ndipu wangurya chipasu cho wangumukaniza. Kuleka kugwirisiya ntchitu umampha wanangwa wo wangupasika, kwachitisa kuti ŵanthu asuzgiki kwa vyaka vinandi. (Ŵar. 5:12) Kuziŵa vo vinguchitikiya Adamu wati wakana kuvwiya, kungatiwovya kuti tigwirisiyengi ntchitu umampha wanangwa widu ndipuso tivwiyengi marangu ngo Yehova watipasa.

9. Kumbi ndi wanangwa wuli wo Yehova wangupasa ŵanthu ŵaki Ayisraele, nanga yiwu anguchita wuli?

⁹ Ŵanthu wosi akuhara kuleka kufikapu kweniso nyifwa kutuliya kwaku Adamu ndi Eva wo anguleka kuvwiya. Chinanga kuti venga viyo, yiwu akupasika mbwenu wanangwa wakusankha. Tiziŵa venivi asani tiwona mo Chiuta wanguchitiya vinthu ndi mtundu wa Ayisraele. Kuziya mwaku Mosese, Yehova wangukambiya Ayisraele kuti asankhi kuja ŵanthu ŵaki apade pamwenga cha. (Chit. 19:3-6) Kumbi anguchita wuli? Yiwu angusankha kuziŵika ndi zina laku Chiuta ndipu ndi mtima wosi angukamba kuti: “Vosi vo Yehova wakamba, tichitengi.” (Chit. 19:8) Venga vakupasa chitima kuti, pati pajumpha nyengu Ayisraele angugwirisiya ntchitu uheni wanangwa wawu ndipu anguleka kuchita vo angulayizga. Titenere kusambirapu kanthu pa vo anguchita. Tigwirisiyengi ntchitu umampha wanangwa widu nyengu zosi, tilutirizi kuja pa ubwezi ndi Yehova kweniso tivwiyengi marangu ngaki.—1 Ŵakor. 10:11.

10. Kumbi mbanthu naŵa wo angulongo kuti ŵanthu ambula kufikapu angagwirisiya ntchitu wanangwa wawu mu nthowa yo yingatumbika Chiuta? (Wonani chithuzi cho che papeji 12.)

¹⁰ Mu Ŵahebere chaputala 11, mwe mazina 16 nga ateŵeti aku Chiuta wo angusankha kugwirisiya ntchitu umampha wanangwa wawu chifukwa chakulondo marangu ngo Yehova wanguŵapasa. Ivi vinguchitisa kuti atumbikiki ukongwa kweniso alindizengi vinthu vamampha kunthazi. Mwakuyeruzgiyapu, Nowa wangulongo chivwanu chakukho ndipu wangusankha kuvwiya ulongozgi waku Chiuta wakuti wakhomi chingaraŵa, kuti wataskikiyemu ndi banja laki ndipuso kuti mtundu wa ŵanthu ulutiriyi kuŵapu. (Ŵah. 11:7) Abrahamu ndi Sara anguvwiya ulongozgi waku Chiuta ndipu anguluta ku charu cho wangulayizga kuti waŵapasengi. Chinanga kuti angusoka kali ulendu  wawu, ‘asani angukhumba atingi aweriyengi’ ku msumba wakukhupuka wa Uru. Kweni chifukwa chakuti ŵenga ndi chivwanu, maŵanaŵanu ngawu ngenga pa ‘malayizgu [ngo Chiuta watingi] wazifiskengi,’ yiwu “akhumbanga charu chamampha.” (Ŵah. 11:8, 13, 15, 16) Mosese wangukana chuma cha ku Egipiti ndipu “wangusankha kusuzgikiya limoza ndi ŵanthu aku Chiuta kuluska kukondwa ndi vinthu viheni kwa kanyengu kamanavi.” (Ŵah. 11:24-26) Tingalongo kuti te ndi chivwanu nge ŵanthu akali asani tiwonga wanangwa widu ndipuso titiwugwirisiya ntchitu pakuchita khumbu laku Chiuta.

11. (a) Kumbi ndi thumbiku likulu nili lo tisaniya chifukwa cha wanangwa wo te nawu? (b) Ntchinthu wuli chitikuchitisani kuti mugwirisiyengi ntchitu umampha wanangwa winu?

¹¹ Chinanga kuti chingaŵa chipusu kuti munthu munyaki watisankhiyengi vinthu kweni kusankha tija, kungachitisa kuti tisaniyi vitumbiku vikulu. Chimoza mwa vitumbiku venivi che pa Marangu 30:19, 20. (Ŵerengani.) Vesi 19 likamba kuti Chiuta wangukambiya Ayisraele kuti asankhi. Mu vesi 20 tiwona kuti Yehova wanguŵapasa mwaŵi kuti amulongo vo venga mumitima yawu. Nasi tingasankha kusopa Yehova. Chifukwa chikulu cho tigwirisiya ntchitu umampha wanangwa wo Chiuta wakutipasa ntchakuti, tikhumba kulongo kuti titimuyanja, titimutumbika kweniso titimukankhuska.

12. Ntchinthu wuli cho tikhumbika cha kuchita ndi wanangwa wo tikupasika?

¹² Tiyeruzgiyi kuti mwapasa munyinu mphasu yamampha ukongwa. Mungaguŵa asani mungavwa kuti wayitaya munkhandu pamwenga wapweteka nayu anyaki. Ŵanaŵaniyani mo Yehova wavwiya asani wawona kuti ŵanthu agwirisiya ntchitu uheni wanangwa wawu wakusankha ndipu apweteka so nawu anyawu. Mwakukoliyana ndi vo Bayibolu likukamba, “mu mazuŵa ngakumaliya” ŵanthu azamuja “ambula kuwonga.” (2 Tim. 3:1, 2) Mwaviyo, tikhumbika cha kugwirisiya ntchitu uheni wanangwa widu pamwenga kuwupepuwa. Kumbi tingachita wuli venivi?

13. Kumbi tingalongo wuli kuti tigwirisiya ntchitu uheni cha wanangwa widu?

¹³ Weyosi we ndi wanangwa wakusankha mabwezi, vakuvwala, kujitowesa ndipuso vakusangaluska. Chinanga kuti ve viyo, asani tichita vo liŵavu lidu likhumba, titoliyaku masitayelu ngakuchitisa soni kweniso maŵanaŵanu nga mucharu ichi ndikuti wanangwa widu ujengi “chakubenekere vinthu viheni.” (Ŵerengani 1 Petro 2:16.) M’malu mwakuwona wanangwa widu  “nge mwaŵi wakuchitiya vo liŵavu lidu likhumba,” tikhumbika kuyesesa kusankha vinthu vo vingatiwovya kuvwiya ulongozgi wakuti: “Vosi vo muchita vitumbikengi Chiuta.”—Ŵag. 5:13; 1 Ŵakor. 10:31.

14. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuthemba Yehova chinanga kuti te ndi wanangwa?

¹⁴ Nthowa yinyaki yo tingagwirisiya ntchitu umampha wanangwa widu, nkhugomeza Yehova ndipuso kuzomereza kuti watilongozgengi kuziya mu marangu ngo wakutipasa. Iyu ndiyu ‘watitisambiza kuti tiyanduwi, watitilongozga nthowa yo titenere kwendamu.’ (Yes. 48:17) Tikhumbika kujiyuyuwa kuti tizomerezi uneneska wa mazu nga m’Bayibolu yanga ngakuti: “Munthu walivi nthazi yakunyolose nthowa yaki. Munthu yo watenda walivi chinanga ndi mazaza ngakunyolose malundi ngaki.” (Yer. 10:23) Mwaviyo, titenere cha kuwila muchiŵana cha kuthemba zeru zidu nge mo Adamu ndi Ayisraele akugaruka anguchitiya. M’malu mwaki, titenere “kugomeza Yehova ndi mtima [widu] wosi.”—Nthanthi 3:5.

15. Kumbi tisambiranjipu pa ulongozgi wo we pa Ŵagalatia 6:5?

¹⁵ Wanangwa widu we ndi pakumaliya. Mwaviyo, tikhumbika kutumbika wanangwa wa anyidu wakusankha ŵija vinthu pa umoyu wawu. Ntchifukwa wuli? Chifukwa chakuti weyosi wakupasika wanangwa. Vingachitika cha kuti nyengu zosi Akhristu asankhi vinthu vakuyanana. Ve so viyo pa nkhani ya kusopa ndipuso mo tichitiya vinthu. Kumbukani fundu yo yisanirika pa Ŵagalatia 6:5. (Ŵerengani.) Asani tikumbuka kuti Mkhristu watenere ‘kunyamuwa mphingu yaki,’ titumbikengi wanangwa wa anyidu.

16, 17. (a) Kumbi mumpingu wa Korinte munguchitika nkhani wuli yakukwaskana ndi wanangwa wakusankha? (b) Kumbi Paulo wanguyimalisa wuli nkhani yeniyi, nanga isi tisambiranjipu pa nkhani ya wanangwa wo anyidu ŵenawu?

¹⁶ Ŵanaŵaniyani nkhani yinyaki ya m’Bayibolu, yo yilongo kuti tikhumbika kutumbika wanangwa wa Akhristu anyidu, pa nkhani zo zikwaska njuŵi ya munthu. Akhristu a ku Korinte asuskananga pa nkhani ya kurya nyama yo yaperekekanga sembi kwa angoza ndipu pavuli paki ayigulisanga pamusika. Anyaki akambanga kuti: ‘Chifukwa chakuti angoza mbamoyu cha, munthu wangarya nyama yo kwambula njuŵi yaki kumususka.’ Penipo anyaki wo pakwamba asopanga angoza, awonanga kuti kurya nyama yaviyo kwenga kusopa angoza. (1 Ŵakor. 8:4, 7) Iyi yenga nkhani yikulu ndipu yatingi yichitisengi kuti ŵanthu aleki kukoliyana mumpingu. Kumbi Paulo wanguŵawovya wuli Akhristu a ku Korinte kuti aziŵi mo Chiuta wawoniyanga nkhani yeniyi?

¹⁷ Chakwamba, Paulo wanguŵakumbusa kuti chakurya ndichu cha chingachitisa kuti aje pa ubwezi ndi Chiuta. (1 Ŵakor. 8:8) Chachiŵi, wanguŵatcheŵesa kuti “wanangwa wakusankha” wo ŵenga nawu, wakhumbikanga cha ‘kuja chakuguŵisa ku ŵanthu wo [ŵenga] akutomboloka.’ (1 Ŵakor. 8:9) Pavuli paki, wangukambiya ŵanthu wo njuŵi yawu yaŵazomerezanga cha kurya nyama yo, kuti aleki kuyeruzga anyawu wo angusankha kuti aryengi. (1 Ŵakor. 10:25, 29, 30) Pa nkhani yakukhumbika yeniyi yo yakwaskanga kusopa, Mkhristu weyosi wakhumbikanga kusankha vinthu mwakukoliyana ndi njuŵi yaki. Mwaviyo, nasi tikhumbika kutumbika wanangwa wa abali ŵidu asani asankha vo angachita pa nkhani zambula kukhumbika ukongwa.—1 Ŵakor. 10:32, 33.

18. Kumbi mulongongi wuli kuti muwonga wanangwa wakusankha vinthu wo mukupasika?

¹⁸ Yehova watipasa wanangwa wakusankha vinthu ndipu wenuwu ndi wanangwa nadi. (2 Ŵakor. 3:17) Tiwonga wanangwa wenuwu chifukwa utitiwovya kusankha vinthu vo vilongo kuti titimuyanja ukongwa Yehova. Titenere kulutiriza kulongo kuti tiwonga mphasu yeniyi mwakuyigwirisiya ntchitu mu nthowa yo yitumbika Chiuta kweniso yo yitumbika wanangwa wa anyidu pa vinthu vo asankha.