‘APENITIKI
Ko e Mo‘oni Fekau‘aki mo e Tamaí, ko e ‘Aló mo e Laumālie Mā‘oni‘oní
KO E kakai ‘oku nau tui ki he akonaki Tolu-Taha‘i-‘Otuá ‘oku nau pehē ko e ‘Otuá ‘oku fa‘u‘aki ia ‘a e toko tolu—ko e Tamaí, ko e ‘Aló mo e Laumālie Mā‘oni‘oní. Ko e toko tolu taki taha ko ení ‘oku pehē ‘oku nau tatau ‘iate kinautolu, ‘o māfimafi-aoniu pea ‘ikai hanau kamata‘anga. Ko ia ai, fakatatau ki he tokāteline Tolu-Taha‘i-‘Otuá, ko e Tamaí ko e ‘Otua, ko e ‘Aló ko e ‘Otua, pea ko e Laumālie Mā‘oni‘oní ko e ‘Otua, neongo ia ‘oku ‘i ai ‘a e ‘Otua pē ‘e taha.
Ko e tokolahi ‘oku nau tui ki he Tolu-Taha‘i-‘Otuá ‘oku nau fakahaa‘i ‘oku ‘ikai te nau malava ke fakamatala‘i ‘a e akonaki ko ení. Neongo ia, ‘oku nau ongo‘i nai ‘oku ako‘i ia ‘i he Tohi Tapú. ‘Oku taau ke fakatokanga‘i ko e fo‘i lea “Tolu-Taha‘i-‘Otuá” ‘oku ‘ikai ‘aupito ke ‘asi ia ‘i he Tohi Tapú. Ka ‘oku ma‘u ai ‘a e fo‘i fakakaukau fekau‘aki mo e Tolu-Taha‘i-‘Otuá? Ke tali ‘a e fehu‘i ko ení, tau vakai angé ki ha konga Tohi Tapu ‘oku fa‘a lave ki ai ‘a hono kau poupoú ke pouaki‘aki ‘a e Tolu-Taha‘i-‘Otuá.
“NA‘E ‘OTUA ‘A FOLOFOLA”
‘Oku pehē ‘i he Sione 1:1: “ ‘I he kamata‘anga kuo ‘i ai ‘a Folofola, pea na‘e feangai mo e ‘Otua ‘a Folofola, pea na‘e ‘Otua ‘a Folofola.” Ki mui ai ‘i he vahe tatau, ‘oku fakahaa‘i mahino ai ‘e he ‘apositolo ko Sioné ko “Folofola” ko Sīsū ia. (Sione 1:14) Kae kehe, koe‘uhi ko Folofolá ‘oku ui ia ko e ‘Otua, ‘oku faka‘osi‘aki ai ‘e he ni‘ihi ko e ‘Aló pea mo e Tamaí kuo pau pē ko ha konga kinaua ‘o e ‘Otua tatau.
Manatu‘i ko e konga ko eni ‘o e Tohi Tapú na‘e mu‘aki hiki ia ‘i he lea faka-Kalisí. Ki mui ai, na‘e liliu ‘e he kau liliu leá ‘a e konga tohi faka-Kalisí ki he ngaahi lea kehé. Kae kehe, na‘e ‘ikai ke ngāue‘aki ‘e ha kau liliu Tohi Tapu tokolahi, ‘a e kupu‘i lea “na‘e ‘Otua ‘a Folofola.” Ko e hā hono ‘uhingá? Makatu‘unga ‘i he‘enau ‘ilo ki he lea faka-Kalisi Fakatohitapú, na‘e faka‘osi‘aki ai ‘e he kau liliu ko iá ‘o pehē ko e kupu‘i lea “na‘e ‘Otua ‘a Folofola” ‘oku totonu ke liliukehe‘i ia. ‘O anga-fēfē? Ko e ngaahi fakatātā eni ‘e ni‘ihi: “Ko e Lōkosí [Folofolá] na‘e faka‘otua.” (A New Translation of the Bible) “Ko e Folofolá ko ha ‘otua.” (The New Testament in an Improved Version) “Ko e Folofolá na‘e ‘i ai mo e ‘Otuá ‘o kaungā‘inasi ‘i hono natulá.” (The Translator’s New Testament) Fakatatau ki he ngaahi liliu ko ení, ko e Folofolá ‘oku ‘ikai ko e ‘Otuá tonu ia. * ‘I hono kehé, koe‘uhi ko hono tu‘unga mā‘olunga ‘i he lotolotonga ‘o e ngaahi me‘amo‘ui ‘a Sihová, ‘oku lave ai ki he Folofolá “ko ha ‘otua.” ‘I hení, ko e fo‘i lea “ ‘otua” ‘oku ‘uhinga iá ko e “tokotaha māfimafi.”
MA‘U ‘A E NGAAHI MO‘ONI LAHI ANGE
Ko e tokolahi taha ‘o e kakaí ‘oku ‘ikai te nau ‘ilo‘i ‘a e lea faka-Kalisi Fakatohitapú. Ko ia, ‘e lava fēfē ke ke ‘ilo‘i ‘a e me‘a na‘e ‘uhinga mo‘oni ki ai ‘a e ‘apositolo ko Sioné? Fakakaukau angé ki he fakatātā ko ení: ‘Oku fakamatala‘i ‘e ha faiako ha kaveinga ki he‘ene kau akó. Hili iá, ‘oku kehekehe ‘a e fakakaukau ‘a e kau akó ‘i he anga ‘o hono mahino‘i ‘a e fakamatalá. ‘E lava fēfē ke fakalelei‘i ‘a e me‘á ni ‘e he kau Sione 1:1, ‘e lava ke ke sio ki he Kōsipeli ‘a Sioné ki ha fakamatala lahi ange ki he tu‘unga ‘o Sīsuú. Ko hono ako ‘a e ngaahi mo‘oni lahi ange ki he kaveinga ko ení ‘e tokoni‘i ai koe ke ke ma‘u ‘a e fakamulituku totonú.
akó? ‘E lava ke nau kole ki he faiakó ki ha fakamatala lahi ange. ‘Oku ‘ikai ha veiveiua, ko hono ako ‘a e ngaahi mo‘oni lahi angé ‘e tokoni‘i ai kinautolu ke nau mahino‘i lelei ange ai ‘a e kaveingá. ‘I he tu‘unga meimei tatau, ke mahino‘i ‘a e ‘uhinga ‘o eHangē ko ení, vakai angé ki he me‘a ‘oku toe tohi ‘e Sione ‘i he vahe 1, veesi 18: “Ko e me‘a ki he ‘Otua [Māfimafi-Aoniú], kuo te‘eki ke mamata ki ai ‘e ha taha ‘i ha taimi.” Kae kehe, kuo sio ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá ia ‘ia Sīsū, ko e ‘Aló, he ‘oku pehē ‘e Sione: “Na‘e hoko ‘a Folofola [Sīsū] ko e kakano; ‘o ne fokotu‘u hono tapanekale ‘i hotau lotolotonga, pea na‘a tau mamata ki hono Sikaina.” (Sione 1:14) ‘E lava fēfē leva ke hoko ‘a e ‘Aló ko e konga ‘o ha ‘Otua Māfimafi-Aoniu? ‘Oku toe fakahaa‘i ‘e Sione ko e Folofolá na‘e “feangai mo e ‘Otua.” Ka ‘e lava fēfē ke feangai ha tokotaha mo ha taha pea ‘i he taimi tatau pē ko ia ‘a e tokotaha ko iá? ‘Ikai ngata aí, hangē ko ia na‘e lēkooti ‘i he Sione 17:3, ‘oku fai ai ‘e Sīsū ha fakamavahe‘i mā‘ala‘ala ‘i he vaha‘a ‘o iá tonu pea mo ‘ene Tamai fakahēvaní. ‘Okú ne ui ‘a ‘ene Tamaí “ko e Otua mo‘onia pe taha.” Pea ‘i he ofi ki he ngata‘anga ‘o ‘ene Kōsipelí, ‘oku fakanounou ai ‘e Sione ‘a e ngaahi me‘á ‘aki ‘ene pehē: “Kuo tohi ‘eni koe‘uhi ke mou tui ko Sisū ko e Misaia ia, ko e ‘Alo ‘o e ‘Otua.” (Sione 20:31) Fakatokanga‘i ‘oku ui ai ‘a Sīsū, ‘o ‘ikai ko e ‘Otua, ka ko e ‘Alo ‘o e ‘Otuá. Ko e fakamatala lahi ange ko eni ‘oku ‘omai ‘i he Kōsipeli ‘a Sioné ‘oku fakahaa‘i ai ‘a e founga ‘oku totonu ke mahino‘i ‘aki ‘a e Sione 1:1. Ko Sīsū, ‘a e Folofolá, “ko ha ‘otua” ia ‘i he ‘uhinga ‘okú ne ma‘u ha tu‘unga mā‘olunga ka ‘oku ‘ikai ke tatau ia mo e ‘Otua Māfimafi-Aoniú.
FAKAPAPAU‘I ‘A E NGAAHI MO‘ONI‘I ME‘Á
Toe fakakaukau fekau‘aki mo e fakatātā ki he faiakó mo e kau akó. Faka‘uta atu ‘oku kei ‘i ai pē ‘a e ngaahi veiveiua ‘i he ni‘ihi, na‘a mo e hili ‘enau fanongo ki he fakamatala lahi ange ‘a e faiakó. Ko e hā ‘e lava ke nau faí? ‘E lava ke nau hanga ki ha faiako ‘e taha ki he fakamatala lahi ange ‘i he kaveinga tatau. Kapau ‘oku fakapapau‘i ‘e he faiako hono uá ‘a e fakamatala ‘a e ‘uluaki faiakó, ‘e fakalelei‘i nai ai ‘a e ngaahi veiveiua ‘a e tokolahi taha ‘o e kau akó. ‘I he tu‘unga meimei tatau, kapau ‘oku ‘ikai te ke fakapapau‘i ‘a e me‘a na‘e lea mo‘oni ki ai ‘a e tokotaha-tohi Tohi Tapu ko Sioné ‘o fekau‘aki mo e vaha‘angatae ‘i he vaha‘a ‘o Sīsū mo e ‘Otua Māfimafi-Aoniú, ‘e lava ke ke hanga ki ha toe tokotaha-tohi Tohi Tapu ‘e taha ki ha fakamatala lahi ange. Ko e fakatātaá, vakai angé ki he me‘a na‘e tohi ‘e Mātiú. ‘I he Mātiu 24:36) ‘Oku anga-fēfē hono fakapapau‘i ‘e he ngaahi leá ni ko Sīsuú ‘oku ‘ikai ko e ‘Otua Māfimafi-Aoniú ia?
fekau‘aki mo e ngata‘anga ‘o e fokotu‘utu‘u ko eni ‘o e ngaahi me‘á, ‘okú ne lave ai kia Sīsū ‘i he‘ene pehē: “Ko e me‘a ki he ‘aho ko ia mo hono houa, ‘oku ‘ikai ha taha ‘oku ‘ilo ki ai; ‘io, pe ko e kau angelo ‘i he langi; pea na‘a mo e ‘Alo ‘oku ‘ikai; ngata pe ‘i he Tamai toko taha.” (‘Oku pehē ‘e Sīsū ko e Tamaí ‘okú ne ‘afio‘i ‘a e me‘a lahi ange ‘i he ‘Aló. Kae kehe, kapau ko Sīsuú ko e konga ia ‘o e ‘Otua Māfimafi-Aoniú, te ne ‘ilo‘i ‘a e ngaahi mo‘oni‘i me‘a tatau mo ‘ene Tamaí. Ko ia ai, ko e ‘Aló leva mo e Tamaí ‘oku ‘ikai lava ke na tatau. Neongo ia, ‘e pehē nai ‘e he ni‘ihi: ‘Na‘e ma‘u ‘e Sīsū ha natula ‘e ua. ‘Okú ne lea hení ‘i he tu‘unga ko ha tangata.’ Ka neongo kapau na‘e pehē, fēfē ‘a e laumālie mā‘oni‘oní ia? Kapau ko e konga ia ‘o e ‘Otua tatau hangē ko e Tamaí, ko e hā ‘oku ‘ikai ke pehē ai ‘e Sīsū ‘oku ‘ilo‘i ‘e he laumālie mā‘oni‘oní ‘a e me‘a ‘oku ‘ilo‘i ‘e he Tamaí?
‘I ho‘o hokohoko atu ‘a ho‘o ngaahi ako Tohi Tapú, te ke hoko ai ‘o maheni mo e ngaahi kupu Fakatohitapu lahi ange ‘a ia ‘oku ‘i ai hono kaunga ki he kaveinga ko ení. ‘Oku nau fakapapau‘i ‘a e mo‘oni fekau‘aki mo e Tamaí, ko e ‘Aló, mo e laumālie mā‘oni‘oní.—Sāme 90:2; Ngāue 7:55; Kolose 1:15.
^ pal. 3 Ki ha toe lāulea fekau‘aki mo e Sione 1:1, sio ki he peesi 24-25 ‘īsiu ‘o e Watchtower Nōvema 1, 2008, ko e pulusi ‘e he Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová.