1. Ka sha gbenda u doon tsung u nyi nahan Yehova pase iyol na hen Mose, man kwagh ne ngu hange hange sha ci u nyi?

SHA shighe ugen la, Aôndo pase iyol na hen Mose sha u yôôn iti Na man aeren a Na. Aeren a hiihii aa hii yôôn yô, lu mhôônom ma zungwen kua mlumun u sha mhôôn. (Ôr Ekesodu 34:5-7.) Yehova yange ma ôr kwagh u tahav nav gayô kwaghfan na, kpa er nahan ga. Mose yange soo u fan aluer Aôndo una sue un yô, nahan Yehova maa ôr kwagh u aeren a na a a tese wang ér un kegh iyol u wasen mbacivir un yô. (Eks. 33:13) Aôndo yange vande teren aeren a na a doon tsung ne cii mase teren agen la nahan, doo u ga he? Ngeren ne una hemba veren ishima sha mhôônom ma zungwen, ma ma lu u fan ican i mbagenev la man isharen i wasen ve la.

2, 3. (a) Ka nyi i tese ér mhôônom ma zungwen ka môm ken aeren a yange i gba orumace a mini? (b) Doo u kwagh a gba u sha kwagh u Bibilo i er sha kwagh u mhôônom ma zungwen la sha ci u nyi?

² Aôndo yange gba uumace sha ibeen na. Sha nahan yô, er Yehova a zungu mhôônom shi kwagh u mbagenev a gbe un ishima yô, kwagh ne na uumace kpa mba eren kwagh er un nahan. Mba ve fe Aôndo ga la je kpa ashighe kpishi ka ve zungwe ior mhôônom. (Gen. 1:27) I nger kwagh u ior kpishi ken Bibilo mba ve zungwe mbagenev mhôônom yô. Umbur kwagh u udyambakasev uhar mba yange ve gba anyiman hen  ishigh ki Solomon sha kwagh u or u nan lu ngô u wan jighilii ken atô ve la. Shighe u Solomon kar ve sha u kaan ér i pav wan shon avegher ahar la, mhôônom ma ngô u wan shon kpôô kpôô la due ken igbar. Kwagh la mgbegha un kaa ér i gema wan shon i na kwase ugen la je kpaa. (1 Utor 3:23-27) Shi umbur kwagh u wan u Farao u kwase u yange war uma u wanikyundan Mose la. Shin er yange fa ér wanikyundan u un zough a mi la ka wan u ken Mbaheberu, shi gba u a de un ér a lu uma ga nahan kpa, “mhôônom kôr un a na,” nahan yese wan la er ka wan na nahan.—Eks. 2:5, 6.

³ Er nan ve i gbe u kwagh u mhôônom ma zungwen la una gba u kwagha? Sha ci u Bibilo taver we ishima ér we u dondo ikyav i Yehova la. (Ef. 5:1) Er yange i gba uumace ér ve zungwen mbagenev mhôônom nahan kpa, er se lu ônov mba Adam mba yinan yô, kwagh ne ka a na se keren mtsera wase tseegh. Ashighe agen alaghga a taver se u tsuan u wasen mbagenev shin wasen ve ga, gayô veren ishima sha ayol ase tseegh. Mbagenev yô, mba nôngon a ieren ne zan a mi ave, shin mba keren sha u vea fa gbenda u vea wase mbagenev man er vea nenge sha ayol a ve yô. Ka nyi ia fatyô u wasen we ve kwagh u mbagenev una gba kwagh, shi u za hemen u eren nahana? Kwagh u hiihii yô, tôô shighe time sha gbenda u Yehova man mbagenev ve tese mhôônom ma zungwen la. Kwagh u sha uhar yô, time sha gbenda u u fatyô u dondon ikyav i Aôndo la man er u er nahan ve a wase u sha mimi la kpaa.

4. (a) Yehova yange tindi mbatyomov ken Sodom sha ci u nyi? (b) Kwagh u Bibilo i er sha kwagh u Loti man ônov nav mba kasev la tese se nyi?

⁴ Bibilo ngi a akav kpishi a a tese er Yehova zungwe mbagenev mhôônom yô. Ikyav i tesen yô, nenge ase kwagh u Aôndo yange er sha ci u Loti la. Orperapera ne yange “ya ican ken ishima tsung” sha kwagh u ijimba i ior i Sodom man Gomora la. Jighilii yô, Aôndo yange kure ior mba eren idya mbara ijir ér ve kuma ku. (2 Pet. 2:7, 8) Maa Aôndo tindi mbatyomov ér ve za yima Loti. Mbatyomov mbara taver Loti ishima kua tsombor na ér ve undu ugar mba gba u a tim ve la. Bibilo kaa ér: “Kpa a er zô zô; [tsô mbatyomov] mbara kôr un sha uwe kua kwase na man ônov nav mba kasev uhar, gadia Aôndo lu zungwen un mhôônom; ve due a na, ve ver un ken akôngo a gar.” (Gen. 19:16) Kwagh ne tese ér ior mbacivir Yehova sha mimi ka vea nyôr ken mbamlu mba taver sha ashighe agen yô, Yehova a fa wang ga he?—Yes. 63:7-9; Yak. 5:11; 2 Pet. 2:9.

5. Mkaanem ma Aôndo, er ma ma lu ken 1 Yohane 3:17 la nahan, wase se se hen u tesen mbagenev mhôônom ma zungwen nena?

⁵ Yehova zungwen mhôônom tseegh tsô ga, kpa shi a tese ior nav er i gbe u vea tesen ieren ne yô. Nenge ase tindi u yange i wa Mbaiserael sha kwagh u or u ngohol orgen riga sha ityungu la. (Ôr Ekesodu 22:26, 27.) Ornan injô u mhôônom ma ker nan ga yô, alaghga nana ngohol orgban injô la riga nana yem a mi, a u undun nan a ikyondo i cirin yaven shio. Nahan cii kpa, Yehova ta ior nav icin ér ve palegh ieren man gbenda u u tese mhôônom ma zungwen ga ne. Yange soo ér ior nav ve zungwen mbagenev mhôônom. Kwaghwan u a lu ken tindi ne la mgbegha se u eren kwagh nahan ga he? Mayange se nenge nen mbamgbe mba or u nan civir Aôndo a vese imôngo la ashe ashe ga. Shighe u anmgbian wase u nomso shin u kwase nan lu yan ican, man se lu a tahav mbu wasen nan yô, doo u se er nahan.—Kol. 3:12; Yak. 2:15, 16; ôr 1 Yohane. 3:17.

6. Se fatyô u henen nyi ken kwagh u Yehova yange nôngo acin imôngo ér una kôôm Mbaiserael mba ve er asorabo laa?

⁶ Mhôônom yange ma kôr Yehova a Mbaiserael, mba ve lu ior nav la, shighe u ve er isholibo la je kpaa. Bibilo kaa ér: “Tsô TER, Aôndo u uter vev, tindi mbatyomov Nav her a ve tugh man tetan sha u wan ve kwagh, sha ci u mhôônom lu kôron Un a ior Nav kua ijiir Na i teman kpaa yô.” (2 Kron. 36:15) Se kpa gba u  se zungwen ior mba vea fatyô u geman ishima sha asorabo a ve, nahan hingir azende a Aôndo la, mhôônom ga he? Yehova soo ér or môm nana va tim sha iyange i ijirôron i i lu van la ga. (2 Pet. 3:9) Nahan cii man Aôndo a va tim mbaaferev yô, de se za nen hemen u pasen ior loho u icintan na la, sha er vea zua a iwasen sha mhôônom nam ma zungwen mara yô.

7, 8. Mba hen tsombor ugen yange ve na jighjigh ér Yehova zungwe ve mhôônom sha ci u nyi?

⁷ Akaa er ior kpishi, a a tese ér Yehova zungu ior mhôônom yô. Nenge ase kwagh u er tsombor ugen u u lu a wan nomso u lun anyom 12, u se yila un ser Milan ne. Kwagh ne yange er ken mhii u kwavanyom u 1990, shighe u kwagh u mbavia a mbavia lu zan hemen la. Milan man anngô na u nomso man mbamaren nav kua Mbashiada mbagenev kpishi ve nyôr bôôsu, ve mough ken Bosnia ve lu yemen ken Serbia. Yange ve lu yemen mkohol u vesen ugen u mbamaren mba Milan wa ishima u za eren batisema sha mi yô. Kpa mba za nyer hen joughtar yô, shoja dugh ve shin bôôsu la kera sha ci u ityô ve kaha yum, kpa ve gema ve na anmgbianev mbagenev mbara gbenda ér ve yem. Yange ior mba hen tsombor ne, mba tse sha ikyev i ushoja mbara ka kom ayange a ahar yô, orvesen u ushoja mbara gbidye orvesen na waya, pine ér a ôr un kwagh u una er a ve yô. Orvesen u ushoja mbara yange tile ikyua ikyua a mba hen tsombor la, nahan ve ungwa hanma kwagh u i ôr la cii. Orvesen la kaa a orvesen u ushoja mbara ér: “Due a ve ken huwa, za ta ve wua!”

⁸ Maa orvesen u ushoja mba ve kôr ior mba hen tsombor ne la, ôron ior nav ér ve za ta ve ve wua yô, ior mbagenev uhar va hen tsombor ne, va ôr a ve ken to ér, ve mba Mbashiada mba Yehova. Yange lu anmgbianev mba ve nyôr bôôsu môm vea mba hen tsombor ne la, za ôr Mbashiada mba uhar mban zayol ne ye. Mbashiada mba uhar mban kaa a Milan vea anngô na u nomso ér ve nyôr mato u ve va a mi la, vea per joughtar la, sha ci u ushoja mbara lu ceken ityakerada i mbayev ga. Shi Mbashiada mba uhar mbara kaa a mbamaren mba Milan vea anngô na u nomso la ér, ve ningir ve per joughtar yande la, ve va kohol ve. Milan yange fa kwagh u una er sha mhen u i due a mi ne ga, una se shin una vaa? Tsô mbamaren mba Milan pine Mbashiada mba uhar mbara ér: “Ne hen ner vea gbaa kenger se tsô ér se zende se yem kwagh wasaa?” Nahan kpa, er ve lu zenden yemen la, lu inja er ushoja mbara tile humee, gbaa kenger ve tsô nahan. Maa mbamaren mbara zende za kohol mbayev vev joughtar yande la. Nahan mba hen tsombor la cii yem mkohol u vesen hen gar u ve lu zan la, shi ve na jighjigh ér Yehova ungwa msen u ve er ér a wase ve la. Se hen ken Bibilo ser, ashighe yange lu a Yehova er kwagh jighilii sha u yiman mbacivir un ga yô. (Aer. 7:58-60) Nahan cii kpa, Milan pase er yange lu un ken ishima la. A kaa ér: “Yange lum inja ér mbatyomov yange ve pir ushoja mbara ashe nahan, shi er Yehova yima se yô.”—Ps. 97:10.

9. Yesu yange er nyi sha mlu u ikpelaior i i lu zan a na ityô laa? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.)

⁹ Se fatyô u henen kwagh u injaa hen Yesu. Yange mhôônom kôr un a ikpelaior, i i “tumbul a ve, ve sambe wuee er iyôngo i i lu a orkuran i ga nahan” la. Lu nyi Yesu er sha mlu u kunya u ikpelaior laa? Yange “hii u tesen ve akaa kpishi.” (Mat. 9:36; ôr Marku 6:34) Ieren na ne yange i kaha a i Mbafarishi la kpishi je, sha ci u ve lu a isharen i wasen atsanaior ga. (Mat. 12:9-14; 23:4; Yoh. 7:49) Sar u tsung u koson ior mba ijen i ken jijingi i ker ve kpishi la, er Yesu nahan ga he?

10, 11. Gba u se zungwen ior mhôônom ken hanma mlu ciilii? Ta iwanger.

¹⁰ Kpa ngura tese ér gba u a zungwen ior mhôônom ken hanma mlu cii ga. Akav a ken Bibilo a se ter sha heen ne tese er Aôndo yange zungwe ior mhôônom, man lu sha inja je yô. Nahan kpa, Tor Saulu yange hemba Yehova ato sha kwagh u alaghga nenge ér ka mhôônom ma zungwen yô. Saulu yange de orihyom u ior mba Aôndo Agagu lu uma her, shi tsegha uzendenya mba hemban doon la kpaa. Sha nahan yô, Yehova venda Saulu ér a de kera tem tor sha Iserael  ga. (1 Sam. 15:3, 9, 15) Sha mimi yô, Yehova ka Orjir u perapera. Yehova una fatyô u fan asema a ior, nahan a fa shighe u i gbe una zungwe mhôônom ga yô. (Ukwe. 2:17; Esek. 5:11) Shighe ngu van u una tim mba ve vende u ungwan imo na la cii yô. (2 Tes. 1:6-10) Hen shighe la, a lu shighe u una zungwe ior mba a er ve ijir a kur ér ka mbaaferev la mhôônom ga. Kpa mtim u una va a mi sha a ve la, a lu gbenda u vough u Aôndo una tese mbaperapera, mba una yima ve la, mhôônom ma zungwen yô.

¹¹ Kwagh ne tese wang ér se mba a ian i ôron ior ijir ér ve kuma u a tim ve shin a tim ve ga ze. Kpa gba u se er kwagh u se fetyô la cii hegen sha er se wase ior yô. Sha nahan yô, ka sha igbenda i nyi jighilii nahan se fatyô u tesen uumace mbagenev mhôônom ma zungwen sha mimi? Nenge ase mbamhen mbagenev kpishi mba i dugh a mi ne.

12. U fatyô u tesen ieren i zungwen ior mhôônom la shighe u u lu eren kwagh a ve nena?

¹² Wasen ior sha hanma iyange cii.  Kwagh u zungwen mba se we ndor a ve kua anmgbianev mba ve lu Mbakristu mhôônom la, ka kwagh u vesen u i gbe u mba ve lu nôngon kpoghuloo ér vea kav Yesu la vea er yô. (Yoh. 13:34, 35; 1 Pet. 3:8) I pase inja i ishember i mhôônom la sha gbenda ugen ér, ka “u yan ican imôngo.” Or u nan zungu mhôônom yô, ishima ka i mgbegha nan u wasen mba ve lu yan ican la, alaghga je yô, duen a ve ken mbamtaver vev mbara kera. Sha nahan yô, we kpa ker igbenda i eren kwagh ne! Ikyav i tesen yô, u fatyô u wasen orgen sha u eren nan akaa a hen ya a hange hange la, alaghga je yô zan nan ityom je kpa?—Mat. 7:12.

13. Aahe ka una er a bee kera yô, ka aeren a ior mba Aôndo a nyi nahan ka i nenge a mi tseer tseere?

¹³ Er tom u wasen mba aahe a er ve la. Atsan a mba aahe a er ve ka ve tagher a mi la, ka a mgbegha mbagenev kpishi u zungwen ve mhôônom. I fa ior mba Yehova ér ka ve na imba iwasen ne sha ashighe a aahe a er ior yô. (1 Pet. 2:17) Ken inyom i 2011 la, Anmgbian u kwase ugen ken tar u Japan lu hen ijiir i yange tar tenger shi mngerem sar avenge vihi ijiir shon kpishi yô. Anmgbian u kwase ne kaa ér yange “un zua a ishimataver man msurshima kpishi” sha iniôngon i ior kpishi mba ve na ayol a ve, ve mough hen ijiir igen ken Japan man ken ityar igen ve va sôr akaa a a vihi la. A nger wener: “Kwagh u er ne wasem m kav mer, kwagh gba  Yehova sha kwagh u mbagenev. Mbashiada mba se civir un vea ve imôngo la kpa kwagh u Mbashiada mbagenev gba ve ishima. Shi anmgbianev mba nomso man mba kasev kpishi sha tar cii mba eren msen sha ci wase.”

14. U fatyô u wasen mbauangev man mbabeenyol nena?

¹⁴ Wasen mbauangev man mbabeenyol.  Ka sea nenge mbagenev vea lu yan ican i isholibo i Adam i ve a mi la nahan, kwagh ne a mgbegha se u zungwen ve mhôônom. Sar se tsung u angev man iyolbeen ve bee. Sha nahan yô, ka se er msen ser Tartor u Aôndo u va. Kpa cii man shighe la yô, gba u se er kwagh u se fetyô la sha u wasen mbauangev man mbabeenyol. Nenge ase kwagh u orngerentakerada ugen a nger sha kwagh u ngô na u been iyol, u angev yange mbu na kera lu henen kwagh sha inja ga ne. Iyange igen yô, ngô na ne nyia ken ikyondo. Er ngô na ne lu nôngon ér una ese akôngo a a haa un ken ikyondo la, mbavannya mbagenev uhar va gbidye imemegh ki ki lu sha hunda na la. Mbavannya mban lu Mbashiada mba ve henen kwagh a ngôkwase ne hanma shighe yô. Anmgbianev mba kasev mban pine ngôkwase la aluer ka u vea fatyô u nan un ma iwasen yô. Ngôkwase la gema kaa ér: “Kunya yange kôrom a iyol yam kpishi, kpa m lumun.” Mbavannya mbara wase ngôkwase ne ese akôngo la. Maa ve kunde un tii, ve tema ve gba lamen. Kwagh ne doo wan u ngôkwase la u nomso kpishi. Wannomso shon nger ér: “M wuese Mbashiada mban kpishi. Mba eren kwagh u ve pasen la.” Mhôônom ma u lu a mi sha mbauangev man mbabeenyol la, ka ma mgbegha u u eren hanma kwagh u u fetyô la cii sha er u pande ican i ve lu yan la kpa?—Fil. 2:3, 4.

15. Ka aan a doon tsung a nyi tom u pasen kwagh la u lu bughun se?

¹⁵ Wasen ior ken jijingi. Mbamzeyol mba ior ve lu tagher a mi la ka ve mgbegha se se soo ser se wase ve ken jijingi. Gbenda u hemban doon cii u se fatyô u wasen ve yô, ka u tesen ve kwagh u Aôndo man kwagh u Tartor na ua va er sha ci u uumace la. Gbenda ugen yô, ka u wasen ve ve nenge er u kuran atindi a Aôndo la, i lu kwaghfan yô. (Yes. 48:17, 18) U fatyô u seer eren tom u pasen kwagh, u u lu van Yehova a icivir shi u lu wasen we u zungwen mbagenev mhôônom sha mimi la kpa?—1 Tim. 2:3, 4.

16. Or u zungwen mhôônom ka nan zua a iwasen nena?

¹⁶ Mbatwerev mba ve fe kwagh u mkpeyol u ken ityough tsema tsema la kaa ér, aluer u ngu zungwen ior mhôônom yô, kwagh ne una na a hemba kpen we iyol shi u hemba lun vea mbagenev kôôsôô. Ka wea wasen mbagenev u nôngon a ican ve yô, i hemba saan we iyol shi u hemba lun a ishimaverenkeghen i injaa shi u seer hemban mtswenem shi u hemba palegh mbamhen mba bov. Sha mimi yô, aluer u ngu zungwen ior mhôônom yô, u zua a iwasen. (Ef. 4:31, 32) Mbakristu mba lun a dooshima ka vea nôngo a wase mbagenev yô, kwagh ne a na ve lu a imoshima i dedoo, sha ci u ve fa ér mba dondon akaawan a Aôndo. Ka sea lu a ieren i wasen mbagenev la yô, kwagh ne a na se hingir ormaren u seer lun a ikyo i wan shi se lu nom shin kwase u injaa, kua ijende i dedoo. Mba ve ngôôr zungwen mbagenev mhôônom ga yô, alaghga ga tsô ve kpa, shighe u i gbe ve u or a wase ve shi nana sue ve yô, nana er a ve nahan.—Ôr Mateu 5:7; Luka 6:38.

17. U soo wer u zungwen ior mhôônom sha ci u nyi?

¹⁷ Er u fe wer ka wea zungwen mhôônom yô, u zua a iwasen nahan kpa, ngura a de lu ityôkyaa jighilii i i ne ve u soo wer u zungwen ior mhôônom ga. Kpa ityôkyaa jighilii i i ne ve u eren nahan yô, ka sha ci u sar u u kaven Yehova Aôndo, u a lu Imbor i dooshima man mhôônom ma zungwen la, shi nan un icivir. (Anz. 14:31) A ver se ikyav i hemban cii ér se dondo. Yô, se nôngo sha afatyô wase cii sha er se kav un yô. Aluer se mba zungwen mhôônom yô, se seer tesen anmgbianev asev dooshima shi mlu wase a mbawanndor a vese la una doo.—Gal. 6:10; 1 Yoh. 4:16.