Liafuan neʼe mak loos maski ohin loron manuskritu orijinál ba Eskritura Lian Ebraiku no Aramaiku, a ka Eskritura Lian Gregu la iha ona. Entaun, oinsá mak ita bele fiar metin katak Bíblia neʼebé ita iha ohin loron hanesan duni ho eskritura orijinál husi Maromak?

Kona-ba Eskritura Lian Ebraiku, ema kopia ida-neʼe hodi halo tuir tradisaun antigu neʼebé Maromak rasik tau ona. Maromak dehan katak ema tenke halo kópia ba eskritura sira. b Porezemplu, Jeová haruka liurai Izraél sira atu halo kópia Ukun-Fuan ba sira-nia an. (Deuteronómio 17:18) Liután neʼe, Maromak fó knaar ba ema Levi atu tau matan ba livru Ukun-Fuan no mós hanorin neʼe ba povu. (Deuteronómio 31:26; Neemias 8:7) Bainhira ema Judeu sira sai livre husi Babilónia, grupu eskriba ida naran Soferin komesa mosu. (Ezras 7:6, nota-rodapé) Liutiha tempu balu, grupu neʼe halo kópia barak ba livru 39 husi Eskritura Lian Ebraiku.

Durante tinan atus ba atus, eskriba sira halo kópia ba livru sira-neʼe ho kuidadu tebes. Maizumenus iha tinan 500 toʼo tinan 1500 EC, grupu eskriba Judeu nian ida naran Massoreta kontinua halo tuir tradisaun atu halo kópia ba Bíblia. Manuskritu tuan liu husi grupu neʼe mak manuskritu naran Kódise Leningradu, neʼebé husi tinan 1008/1009 EC. Maibé maizumenus iha tinan 1950, ema hetan Livru Tasi Mate nian no mós Bíblia nia manuskritu ka parte balu hamutuk 220. Manuskritu sira-neʼe tuan liu  fali Kódise Leningradu maizumenus ba tinan 1.000 liu. Bainhira kompara Livru Tasi Mate nian ho Kódise Leningradu, matenek-naʼin sira haree ho klaru katak maski iha Livru Tasi Mate nian iha liafuan balu neʼebé la hanesan, maibé mensajen hanesan nafatin.

Oinsá ho livru 27 husi Eskritura Lian Gregu? Jesus Kristu nia apóstolu balu no mós dixípulu seluk mak hakerek livru sira-neʼe. Ema Kristaun iha tempu uluk mós halo kópia ba livru sira-neʼe hodi tuir tradisaun husi eskriba Judeu sira. (Koloso 4:​16) Maski liurai Roma naran Diocleciano no ema seluk koko atu halakon ema Kristaun nia livru sira hotu, maibé manuskritu antigu rihun ba rihun sei iha hela toʼo ohin loron.

Ema Kristaun nia livru sira mós tradús ba língua sira seluk. Foufoun ema tradús Bíblia ba língua antigu sira hanesan Arméniu, Kopta, Etiópia, Jeorjianu, Latín no Siríaku.

Laʼós manuskritu Bíblia antigu hotu iha liafuan neʼebé hanesan. Entaun, oinsá mak ita bele hatene ho loloos saida mak hakerek iha testu orijinál?

Ita bele kompara situasaun neʼe ho mestre ida neʼebé husu estudante naʼin-100 atu halo kópia ba kapítulu ida husi livru ida. Maski estudante ida-idak hakerek sala liafuan balu, maibé laʼós estudante hotu halo sala neʼebé hanesan. Tan neʼe bainhira kompara kópia 100, neʼe bele ajuda atu hatene testu orijinál. Nuneʼe mós bainhira matenek-naʼin sira kompara manuskritu rihun ba rihun no livru neʼebé ema kopia husi Bíblia antigu, sira bele hatene liafuan neʼebé sala no mós liafuan orijinál, maski livru orijinál neʼe lakon tiha ona.

Tanbasá mak ita bele fiar katak testu neʼebé ita iha ohin loron fó sai duni mensajen husi testu Bíblia orijinál? Matenek-naʼin ida naran William H. Green koʼalia kona-ba testu husi Eskritura Lian Ebraiku, hodi dehan: “Ita bele dehan katak la iha livru antigu seluk neʼebé ema kopia tutan ho loloos hanesan Bíblia.” Matenek-naʼin ida naran F. F. Bruce mós hakerek kona-ba Eskritura Lian Gregu, ka Testamentu Foun, hodi dehan: “Kompara ho livru antigu sira seluk, iha evidénsia barak liu neʼebé hatudu katak ema  kopia Testamentu Foun ho loloos husi testu orijinál.” Nia mós dehan: “Se ema analiza Testamentu Foun hanesan livru antigu sira seluk, la iha ema ida mak duvida kona-ba Testamentu Foun.”

Testu Ebraiku: Tradusaun Mundu Foun husi Eskritura Lian Ebraiku iha lian Inglés neʼebé halo iha tinan 1953-​1960, bazeia ba Biblia Hebraica, husi Rudolf Kittel. Hahú husi tempu neʼebá, edisaun revizaun husi testu Ebraiku, ho naran Biblia Hebraica Stuttgartensia no Biblia Hebraica Quinta, inklui mós informasaun foun neʼebé bazeia ba Livru Tasi Mate nian no mós manuskritu antigu seluk. Matenek-naʼin sira tradús Bíblia sira-neʼe husi Kódise Leningradu no tau mós nota-rodapé neʼebé kompara liafuan sira husi manuskritu sira seluk, hanesan Pentateuku Samaritanu, Livru Tasi Mate nian, Septuajinta Gregu, Targum Aramaiku, Vulgata Latina, no Pesitu Siríaku. Bainhira komisaun halo revizaun ba Tradusaun Mundu Foun neʼe, sira mós haree informasaun husi Biblia Hebraica Stuttgartensia no Biblia Hebraica Quinta.

Testu Gregu: Maizumenus husi tinan 1800, matenek-naʼin sira ho naran B. F. Westcott no F.J.A. Hort komesa halo komparasaun ba manuskritu Bíblia no parte balu husi manuskritu seluk, hodi prepara testu Gregu neʼebé sira sente iha signifikadu hanesan ho testu orijinál. Maizumenus iha tinan 1950, Komisaun Bíblia Tradusaun Mundu Foun uza testu neʼe bainhira sira tradús. Komisaun neʼe mós kompara no uza manuskritu seluk neʼebé hakerek iha surat-tahan papiru, neʼebé karik husi tinan 100 toʼo tinan 300 EC. Hahú husi tinan 1950, ema hetan tan manuskritu barak neʼebé hakerek iha surat-tahan papiru. No mós, testu Gregu sira hanesan testu husi Nestle no Aland, no husi United Bible Societies inklui informasaun foun neʼebé matenek-naʼin sira hetan. Informasaun foun sira-neʼe mós uza iha edisaun neʼe.

Evidénsia husi testu Gregu sira-neʼe hatudu katak tradusaun tuan balu hanesan Bíblia King James Version, aumenta versíkulu balu neʼebé laʼós parte husi Eskritura Lian Gregu orijinál neʼebé mai husi Maromak. Maibé, tanba ema barak simu ona dalan neʼebé ema fahe versíkulu sira iha Bíblia neʼebé halo maizumenus iha tinan 1500, entaun kuandu hasai tiha versíkulu sira-neʼe, ida-neʼe halo susar atu arranju fali versíkulu nia númeru sira iha Bíblia barak. Versíkulu sira neʼebé hasai tiha mak hanesan Mateus 17:21; 18:11; 23:14; Marcos 7:​16; 9:​44, 46; 11:26; 15:28; Lucas 17:36; 23:17; João 5:4; Apóstolu 8:​37; 15:34; 24:7; 28:29; no Roma 16:24. Iha Bíblia neʼe uza nota-rodapé iha versíkulu sira-neʼe.

 Kona-ba konkluzaun naruk iha Marcos 16 (versíkulu 9-​20), no konkluzaun badak iha Marcos 16, no liafuan iha João 7:53–​8:​11, evidénsia hatudu katak versíkulu sira-neʼe la inklui iha manuskritu orijinál. Tan neʼe, testu sira neʼebé la loos la tau iha Bíblia neʼe. c

Iha mós mudansa ba liafuan balu hodi tuir testu neʼebé maioria husi matenek-naʼin sira hanoin katak besik liu ho testu orijinál. Porezemplu, tuir manuskritu balu, Mateus 7:​13 dehan: “Laʼo liuhusi odamatan kloot bá, tanba odamatan boot no dalan luan mak lori ema ba mate.” Uluk, Bíblia Tradusaun Mundu Foun la tau liafuan “odamatan” iha testu. Maibé, bainhira estuda liután manuskritu sira, evidénsia hatudu katak liafuan “odamatan” iha duni iha testu orijinál. Entaun agora liafuan neʼe tau ona iha edisaun foun. Iha mós mudansa balu tan iha edisaun foun. Maibé mudansa sira-neʼe mak kiʼik deʼit, no neʼe la troka signifikadu husi Maromak nia Liafuan.