Ma fa a du kon taki mi di ben de wan komunist fosi, tron wan memre fu wan kerki grupu di sma e si leki feanti fu a kondre? Fa a lobi nanga a yepi fu Yehovah yepi mi fu kon abi moi fasi na ini den yari di mi ben de na katibo èn na ini strafuman kampu?

 Mi gebore ini 1930, na Tabani, wan dorpu na noordsei fu Moldafia. Mi papa nanga mi mama ben e wroko na wan burugron fu ben kan sorgu den siksi pikin fu den. Wi no ben abi furu. Mi mama ben de fu a Orthodox kerki fu Rosia èn mi papa ben de fu a Lomsu kerki. Nofo tron den ben e haritaki fu a fasi fa den priester ben e tyari den srefi na wan fasi di no fiti.

 Mi kaba nanga skoro di mi ben abi 18 yari, ne mi go na ini Komsomol, wan organisâsi di ben e leri yongusma fu tron komunist sma. A marki fu na organisâsi disi ben de fu sreka yonguwan fu tron memre fu a komunist partij bakaten. A no teki langa fosi den poti mi leki a sekretarsi fu a grupu. Den ben e leri wi taki ala sma na brada nanga sisa, den abi den srefi reti èn den e suku retidu. Mi ben lobi a sani dati. Ma di mi si fa kruktudu nanga krukafasi ben furu ini na organisâsi, mi no ben lobi en srefisrefi.

 Leki wan memre fu Komsomol, mi ben musu fu gi yesi na den komando fu den tiriman fu a Sovyet-Unie a di ben e meki taki sma e tapu den kerki en broko kerki grupu. Wan tu Yehovah Kotoigi ben e libi na ini a dorpu fu wi. Aladi mi ben e si taki den abi switifasi èn taki den ben lobi freide, toku mi ben e prakseri taki den no ben de so trutru. Ma mi no ben sabi taki heri esi na wan fu den sma disi ben o gi piki tapu den aksi di mi ben abi.

 Dimitriy, wan omu fu mi di ben e libi ini a dorpu, ben de wan Yehovah Kotoigi tu. Wan dei na ini mei 1952, a aksi mi taki: „Georgiy, san yu o du nanga yu libi?” Na en ben de a wan enkri sma di ben e broko en ede so furu nanga mi fu aksi mi so wan sani. A tru taki mi ben abi wan lo aksi ini mi ede di mi no ben man piki. Fu eksempre, mi ben e tan aksi mi srefi taki: ’efu Gado de trutru, dan fu san ede a e gi pasi taki so furu pina de?’ Na ini wan pisi ten fu aiti dei, Dimitriy piki den aksi fu mi nanga yepi fu Bijbel. Son leisi wi ben e taki fu Gado teleki dri yuru mamanten!

 Baka den takimakandra disi, mi bosroiti fu studeri Bijbel. Mi kon frustan taki mi abi wan Papa na hemel di lobi mi trutru (Psalm 27:10). Aladi mi no ben sabi furu fu Bijbel, a lobi di mi ben abi gi Yehovah ben nofo fu yepi mi fu du san mi ben musu du. Mi komoto na ini a komunist partij, aladi a fesiman ben tapu skreki gi mi. Baka fo mun nomo di mi bigin studeri Bijbel, mi gi misrefi abra na Yehovah èn mi dopu na ini september 1952.

 Na a ten dati den ben tapu a wroko fu Yehovah Kotoigi. Ma toku mi ben wani du sani fu sori a lobi di mi abi gi Yehovah. Dati meki mi bigin du a wroko fu prati Bijbel publikâsi gi den brada nanga sisa na ini den dorpu. A wroko disi ben kan poti sma na ini problema, fu di sma di no ben e denki bun fu trawan ben kan go fruteri den tiriman esi-esi efu den ben si wan sma di den no sabi ini a dorpu. Srefi wan tu Kotoigi ben e frede taki mi ben kan de wan fu den ondrogron skowtu di e du leki den na Kotoigi. Ma te fu kaba a ben kon de krin gi den taki mi no ben de wan spion. Mi ben dopu tu mun nomo di den kisi mi èn den poti mi na strafu-oso fu di mi ben e tyari buku nanga tijdschrift gi sma.

 Mi tan pikinmoro wan yari na a presi pe den e hori sma fosi den go na krutu. A heri pisi ten dati den tan poti aksi gi mi èn den skowtu pruberi fu meki mi du sani du no bun. Ma na a ten dati mi ben kon abi trutru lobi gi Yehovah kaba. Te fu kaba, den hori wan krutu na a krutubangi na ini a foto Odessa na Ukraini. Mi papa nanga mama, den brada nanga sisa fu mi ben kisi wan kari fu kon na a krutu tu. Na a ten dati, den no ben de Yehovah Kotoigi ete.

 Den krutu mi leki wan sma di trawan ben kori fu horibaka gi wan ogri kerkigrupu. Den tiriman ben wani meki mi papa nanga mama, den brada nanga den sisa fu mi bribi taki mi lasi mi frustan. Mi papa nanga mama ben frede, den ben e krei èn den aksi mi fu no dini Yehovah moro. Ma mi no rigeri èn mi taigi mi mama: „No broko yu ede, nowan sma no kori mi. Mi feni a sani di ben e suku mi heri libi langa èn noiti mi o libi en” (Odo 23:23). Mi no ben sabi furu fu Bijbel, ma toku mi ben sabi nofo fu ben man tai hori na Yehovah. Baka siksi yari, mi papa nanga mama kon sabi moro fu a bribi fu mi èn den kon frustan taki disi na a waarheid. Na so densrefi tron Yehovah Kotoigi tu.

 Mi kisi 15 yari strafu èn den seni mi nanga loko go na Kolyma, wan barinen presi pe furu fu den strafuman-kampu fu Siberia ben de. Fu ben man basi ala den strafuman drape, den waktiman nanga den srudati ben e fon wi èn den no ben e gi wi nyanyan. Biginbigin mi ben e prakseri fa mi ben o man tan na libi.

 Syatu baka di mi doro na ini a kampu, sonwan fu den 34 Kotoigi di ben de drape na strafu kaba, aksi mi na wan koni fasi: „Wan tu Yonadab de na ini a grupu fu yu?” Wantewante mi ben sabi taki den ben de Kotoigi tu. Na den wawan ben o gebroiki sowan Bijbel wortu! Den brada disi di ben abi ondrofeni no leri mi nomo fa fu fiti Bijbel gronprakseri na ini muilek situwâsi, ma den leri mi sosrefi fu kon abi den moi fasi di wan Kresten musu abi. Maniri soleki a koni fu man si sani krin.

 Mi ben e wroko tapu den masyin na ini a kampu. Wan dei, Matphey, wan tra wrokoman, ben e meki bigi taki a sabi a nen fu 50 santawan na ede. Di mi taki wan ogri sani fu den sokari santawan disi, Matphey ben wani naki mi, ma mi lon gowe. Bakaten di mi si den brada e lafu, mi ati-bron. Mi bari: „Fu san ede unu e lafu? Mi ben wani preiki!” Na wan switifasi den memre mi taki a marki fu wi na fu prati a bun nyunsu, no fu meki sma kisi ati-bron (1 Petrus 3:15). Aladi Matphey no ben feni e bun taki wi no e horibaka gi den tiriman, toku a ben naki en ati fu si o furu lespeki den Kotoigi ben abi gi den waktiman nanga den tiriman. Te fu kaba a ben sori krin taki a wani sabi moro fu Bijbel. Noiti mi o frigiti a neti di a dopu kibrikibri na ini wan bari kowru watra.

 Syatu baka di wi doro na kampu, mi nanga tu yongu brada kisi kari fu go na wan politiek kursus. Ini a bigin, wi no ben wani go na den sortu konmakandra dati. Wi ben prakseri taki te wi ben o teki prati na den konmakandra disi, dan dati ben o sori taki wi e teki sei (Yohanes 17:16). Dati meki den poti wi na strafu tu wiki langa na ini wan dungru cel. Baka di den puru wi drape, den brada taigi wi taki a no fowtu fu go na den konmakandra dati, fu di dati no wani taki dati wi e teki sei. Wi kan si den leki okasi fu preiki gi sma. Den lobi-ati brada disi yepi wi na wan switifasi fu gro kon moro koni èn fu fiti Bijbel gronprakseri te wi e teki bosroiti.

 Den ben abi pasensi èn a fasi fa den ben gi leri ben de wan krin buweisi fu a lobi di Yehovah abi gi mi. Fu eksempre, den ben poti wan strafuman di de priester leki edeman fu den sma di ben e luku monitori. Ibri leisi te a ben waka pasa mi te wi ben e go nyan, dan a ben taki mi odi so: „Fa yu tan, manpikin fu Didibri!” Wan tra strafuman taigi mi fu piki en na wan spotu fasi: „Fa ai e go papa!” A sari taki mi du san a taigi mi, bika mi kisi hebi fonfon gi dati. Di den brada kon sabi san pasa nanga mi, den yepi mi frustan taki a fasi fa mi ben tyari mi misrefi no ben bun (Odo 29:11). Bakaten mi aksi a priester fu gi mi pardon.

 Fosi den ben seni mi go na a strafuman-kampu, mi ben lobi fu go na den Kresten konmakandra fruku mamanten noso neti yuru na wan kibrifasi. Ma nowan presi ben de fu kibri na ini a kampu. Fu dati ede, ala dei wi ben e tanapu na ini wan cirkel na wan presi pe den waktiman ben e si wi, fu taki fu wan tu Bijbeltekst di wi ben skrifi kaba tapu pikin pisi papira. Wi ben abi leki marki fu leri so furu tekst na ede leki wi man, so taki wi ben kan memre den doronomo. Te wan srudati ben kon fu bruya wi konmakandra, dan esi-esi wi ben e swari den papira di wi ben abi.

 Baka di den lusu mi fu a a strafuman-kampu na ini 1959, den seni mi go na Karaganda, wan presi na ini Kasakstan. Fu di mi no ben fri trutru, meki mi aksi den tiriman fu gi mi 20 dei so taki mi ben kan gowe fu trow. Mi go na Tomsk, wan presi na ini Rosiakondre, pe mi ben sabi wan lobi-ati sisa di nen Maria èn di ben abi wan tranga bribi. Leki fa mi gwenti, mi taki wantewante san mi ben wani. Mi taigi en: „Maria, mi no abi nofo ten fu leri sabi yu. Trow nanga mi!” A agri èn wi ben hori wan pikin trow fesa. Maria ben e warderi a fasi fa mi horidoro èn pasa so furu tesi, dati meki a ben wani yepi mi fu tan dini Yehovah.​—Odo 19:14.

 Na ini den yari baka 1960, wi no ben e go preiki oso fu oso fu sma si wi, ma wi ben e teki ibri okasi di wi ben kisi fu prati san wi e bribi nanga sma. Te wi ben kisi kari fu go na wan presi noso te wi ben e go nanga fakansi, dan furu tron wi ben e fruteri sma fu a howpu di wi abi fu libi fu têgo na grontapu. Ma wisrefi ben e suku okasi fu taki nanga tra sma tu. Fu eksempre, wi ben e go na den oso di sma e seri, dan wi ben e meki muiti fu opo wan takimakandra nanga a sma di abi na oso, di ben o meki taki wi ben kan preiki gi en te fu kaba. Na a fasi disi, mi nanga Maria ben man bigin siksi Bijbelstudie, di kon tron Yehovah Kotoigi bakaten.

 Son leisi wi ben kan preiki na a pisi ten fu stem. Wan dei, ondrogron skowtu kon na a presi pe mi nanga wan tu brada ben e wroko. Den aksi wi na fesi sowan 1.000 tra sma di ben wroko drape, fu san ede Yehovah Kotoigi no e teki prati na ini politiek. A sma di ben e teki fesi na a wroko nanga wan tu tra wrokoman opo taki gi wi. Den taigi den skowtu taki wi e tyari wi frantwortu bun èn wi e wroko tranga. A fasi fa den opo taki gi wi, gi wi a deki-ati fu fruteri den fu san ede wi no e teki prati na ini politiek. Wi ben man taki fu Bijbeltekst di wi ben sabi na ede tu. A deki-ati di wi sori di wi opo taki gi a bribi fu wi meki taki fo fu den wrokoman bigin studeri Bijbel èn wan yari baka dati den ala fo teki dopu kaba.

 Syatu baka 1970, furu reti-ati sma na ini Kasakstan tron Kotoigi fu Yehovah. Fu dati ede wi ben wani orga wi fosi kring konmakandra. Ma fa wi ben o man du dati sondro taki den tiriman sabi a tori? Wi bosroiti fu hori wan kring konmakandra fu wán dei tapu a srefi dei di wan trow ben o hori na ini wan dorpu krosibei fu a foto Almaty. Sobun, a konmakandra fu wi ben de wan trow nanga wan Kresten konmakandra na a srefi ten. Moro leki 300 sma ben kon makandra nanga a trowmasra nanga en trowmisi! A wefi fu mi nanga wan tu tra sisa wroko tranga fu sreka a presi kon moi èn fu bori switi nyanyan. Ma san den fisitiman ben moro lobi, na den moi leri fu Bijbel di sowan twarfu brada ben taki fu den a dei dati. Dati ben de a fosi leisi na ini mi libi taki mi hori wan Bijbel-lezing na fesi wan bigi grupu fu sma.

 Mi lobi wefi Maria, tan abi wan tranga bribi èn a ben de wan bigi yepi gi mi en heri libi langa. A ben abi safrifasi, a ben e saka ensrefi èn ala ten a ben e poti sani di abi fu du nanga a Kownukondre na a fosi presi. Aladi a ben abi wan bun gosontu, toku den bonyo fu en kon swaki wantronso. A siki dati meki a didon pikinmoro 16 yari tapu en bedi. Mi nanga na umapikin fu wi, Lyudmila, sorgu bun gi en te leki a dede na ini 2014.

 Di mi lobi wefi Maria ben e pina, mi ben e firi leki mi no abi nowan krakti. Toku, teleki a lasti dei fu en libi, wi tan leisi Bijbel nanga artikel di ben e gi wi deki-ati nanga makandra. Furu tron wi ben e taki fu a nyun grontapu. Son leisi mi ben e krei safri na sei en bedi. Ma ibri tron baka, te wi ben e leisi fu den moi pramisi fu Yehovah, wi ben e kisi wan korostu firi èn wi ben e kisi krakti tu fu horidoro.​—Psalm 37:18; 41:3.

 Sensi a fosi dei di mi kon frustan a lobi fu Yehovah, ala ten mi firi a lobi fu en èn mi si fa a e broko en ede nanga mi (Psalm 34:19). Leki wan yonguman di no ben abi ondrofeni, mi firi a lobi fu en nanga yepi fu den brada di yepi mi nanga pasensi fu tyari misrefi na wan bun fasi. Di mi ben abi problema na ini a strafuman-kampu èn di den seni mi go na ini katibo na wan tra kondre, mi firi taki Yehovah horibaka gi mi nanga yepi fu en Wortu. Èn a gi mi a krakti di mi ben abi fanowdu fu sorgu gi mi lobi wefi Maria, teleki a dede. Now mi kan taki dati Yehovah horibaka gi mi, mi heri libi langa.​—Psalm 31:19.