1-3. O le ā e aofia ai i le auauna iā Ieova ma le “lotoatoa”? Aumai se faata‘ita‘iga.

TALU ai e tatou te lē lelei atoatoa, e tele ai ina tatou faia ni mea sesē. Ae o le mea e faafetai ai, pe afai e tatou te salamō ma tatalo atu iā Ieova ma le lotomaulalo e faavae i le taulaga togiola a Iesu, e na te lē tauia i tatou “e tusa ma a tatou agasala.” (Sala. 103:10) O lea, ina ia talia e Ieova la tatou tapua‘iga i aso uma, e mana‘omia ona tatou “auauna atu iā te ia ma le lotoatoa” e pei ona ta‘u atu e Tavita iā Solomona. (1 No. 28:9) E faapefea iā i tatou o ni tagata e lē lelei atoatoa ona faia faapea?

² Ina ia fesoasoani iā i tatou, e mafai ona tatou faatusatusa olaga o le tupu o Asa ma le tupu o Amasia. Sa faia uma e nei tupu o Iuta mea ua tonu i le silafaga a Ieova, peita‘i sa faia faapea e Asa ma lona lotoatoa. (2 No. 15:16, 17; 25:1, 2; Faata. 17:3) E lē lelei atoatoa uma nei tupu ma na la faia mea sesē. Peita‘i, e le‘i liliuese Asa mai i ala o le Atua auā na tuutoina atu atoatoa lona loto i le Atua. (1 No. 28:9) I le isi itu, e le‘i tuutoina atu atoatoa Amasia iā Ieova. Ina ua manumalo o  ia i fili o le Atua, sa toe fo‘i mai ma aumai atua o na tagata ma tapua‘i i ai.—2 No. 25:11-16.

³ O le auauna i le Atua ma le “lotoatoa,” e aofia ai le faaauau ona tuutoina atu atoatoa iā te ia. O le upu “loto” e pei ona ta‘ua i le Tusi Paia, e faatatau atu i le tagata i totonu. E aofia ai ona faanaunauga, mafaufauga, uiga, vaaiga, tomai, uuna‘iga, ma sini. O lea, o le tagata e auauna iā Ieova ma lona lotoatoa e lē faagutugutulua i lana auaunaga. E lē avea lana tapua‘iga iā Ieova o se mea e tau ina fai. Ae faapefea i tatou? E ui lava e tatou te lē lelei atoatoa, ae afai e faaauau ona tatou tuutoina atu atoatoa i le Atua e aunoa ma le faagutugutulua, o le a tatou auauna la i le Atua ma le lotoatoa.—2 No. 19:9.

4. O le ā o le a tatou iloiloina?

⁴ Ina ia tatou malamalama lelei i le uiga o le auauna i le Atua ma le lotoatoa, se‘i o tatou iloiloina olaga o Asa ma nisi o tupu o Iuta na auauna i le Atua ma o latou lotoatoa. E aofia ai Iosefatu, Esekia, ma Iosia. E ui lava sa faia uma e nei tupu e to‘afā ni mea sesē, ae sa latou faafiafiaina pea le finagalo o Ieova. Aiseā na silasila ai le Atua iā i latou o ni ē na auauna atu iā te ia ma le lotoatoa, ma e faapefea ona tatou faaa‘oa‘o iā i latou?

5. O ā gaoioiga lototele na faia e Asa?

⁵ O Asa o le tupu lona tolu o Iuta ina ua vavaeese le malo o ituaiga e sefulu o Isaraelu i le itu i mātū. Sa ia tafiesea faiga faaifo i tupua mai i lona malo ma tutuli ese tamāloloa talitane i le malumalu. Sa ia aveesea fo‘i le tinā o lona tinā, o Maaka, mai i lona tulaga o se “tama‘ita‘i tāua, auā ua ia faia se tupua matagā.” (1 Tu. 15:11-13) Sa faalaeiau fo‘i e Asa ona tagata “ia sa‘ili iā Ieova . . . ma ia faia le tulafono ma le poloa‘iga.” Ioe, sa faaauiluma e Asa le tapua‘iga moni.—2 No. 14:4.

6. Na faapefea ona tali atu Asa ina ua siitaua ane le ‘autau a Aitiope?

⁶ Sa faamanuia e Ieova Iuta i le filemu mo ulua‘i tausaga e sefulu o le nofoaiga a Asa. Sa sosoo ai ma le siitaua ane o Sera le Aitiope ma lana ‘autau e 1,000,000 ma kariota e 300. (2 No. 14:1, 6, 9, 10) Na faapefea ona tali atu Asa i lenei tulaga faigatā? Sa ia faailoa atu lona faatuatuaina atoatoa o Ieova. (Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 14:11.) Na tali mai Ieova i le tatalo faatauanau a Asa e ala i le avatu i ai o le manumalo a‘ia‘i ma faaumatia le ‘autau a Aitiope. (2 No. 14:12, 13) E oo lava i taimi na lē faamaoni ai tupu iā Ieova, na foa‘i atu e Ieova le manumalo iā i latou faasaga i o latou fili ona o lona suafa. (1 Tu. 20:13, 26-30) Peita‘i, sa faalagolago Asa iā Ieova ma na tali mai Ieova i lana tatalo. E ui i lea, na mulimuli ane faia e Asa ni gaoioiga lē atamai. O se faaa‘oa‘oga, sa ia sa‘ili atu i le tupu o Suria mo se fesoasoani nai lo o Ieova. (1 Tu. 15:16-22) Peita‘i, na silafia e Ieova na ‘atoatoa le loto o Asa iā te ia i ona aso uma.’ E faapefea ona tatou faaa‘oa‘o i le faaa‘oa‘oga lelei a Asa?—1 Tu. 15:14.

7, 8. E faapefea ona e faaa‘oa‘o iā Asa?

⁷ E ao iā i tatou ta‘ito‘atasi ona iloilo o tatou loto po o tuutoina atu atoatoa i le Atua. Ia fesili ifo: ‘Po o o‘u maumaua‘i e faafiafia Ieova, puipuia le tapua‘iga moni, ma puipuia ona tagata mai i so o se taa‘iga leaga?’ Se‘i mafaufau i le matuā mana‘omia e Asa o le lototele ina ia aveesea ai Maaka, o lē na avea ma “tama‘ita‘i tāua” o le atunuu! Atonu e te lē iloaina se tasi e gaoioi e pei Maaka, ae atonu e iai se tulaga  e mafai ona e faaa‘oa‘o ai i le maelega o Asa. O se faata‘ita‘iga, e faapefea pe afai ua agasala se tasi o lou aiga po o sau uō vavalalata, ua lē salamō ma mana‘omia ai ona faate‘aina? Po o le a e maumaua‘i e ‘alofia le faifaimea faatasi ma lenā tagata? O le ā o le a uuna‘ia oe e lou loto e fai?

⁸ I le pei o Asa, e mafai ona faaalia o loo iā te oe se loto e atoatoa, e ala i le faalagolago atoatoa i le Atua pe a e feagai ma teteega, e oo lava i teteega e foliga mai e matuā faigatā. Atonu e ula pe faifai tamaiti o lau a‘oga iā te oe ona o lou tulaga o se Molimau a Ieova. E ono tauemu fo‘i tagata e tou te faigaluega faatasi pe a ave ni ou aso mālōlō ina ia auai ai i ni gaoioiga faaleagaga, po o lou lē faigaluega ovataimi i le tele o taimi. I nei tulaga, ia tatalo i le Atua e pei ona faia e Asa. Ia faalagolago ma le lototele iā Ieova, ma maumaua‘i e faia le mea e tonu ma atamai. Ia manatua, na faamalosia e Ieova Asa ma fesoasoani iā te ia, ma o le a Ia faamalosia fo‘i oe.

9. E faapefea ona faaalia o loo iā i tatou se loto e atoatoa pe a tala‘i atu?

⁹ E manatu mamafa auauna a le Atua mo le lelei o isi. Sa faaauiluma e Asa le tapua‘iga moni. E tatou te fesoasoani fo‘i i isi ina ia “sa‘ili iā Ieova.” E matuā faafiafiaina le finagalo o Ieova pe a silasila mai o loo tatou talanoa atu i tuaoi ma isi e faatatau iā te ia, ona o le alolofa moni iā te ia ma le naunau moni mo le lelei tumau o tagata.

10, 11. E faapefea ona e faaa‘oa‘o iā Iosefatu?

¹⁰ O Iosefatu o le atalii o Asa. Na ‘savali pea Iosefatu i le ala o Asa lona tamā.’ (2 No. 20:31, 32) E faapefea? I le pei o lona tamā, sa faalaeiau e Iosefatu le nuu ina ia sa‘ili iā Ieova. Sa ia faia faapea e ala i le faamaopoopo o se tauiviga ina ia a‘oa‘o ai tagata i le “tusi o le tulafono a Ieova.” (2 No. 17:7-10) Sa alu atu fo‘i o ia i le oganuu o le malo i mātū o Isaraelu i le vaega maugā o Efaraima, “ina ia toe faafo‘i mai i latou iā Ieova.” (2 No. 19:4) O Iosefatu o se tupu na “sa‘ili iā Ieova ma lona lotoatoa.”—2 No. 22:9.

¹¹ O i tatou uma lava e mafai ona fai se sao i le tauiviga tele o le a‘oa‘oina o tagata, lea ua faatulaga e Ieova i aso nei. Po o fai ma ou sini i masina ta‘itasi le a‘oa‘o o isi i le Afioga a le Atua, ma faalaeiau i latou ia auauna i le Atua? E ono mafai ona e amataina se su‘esu‘ega faale-Tusi Paia e ala i au taumafaiga fitā faatasi ai ma le faamanuia a le Atua. Po o e tatalo e faatatau i lenā sini? Po o e naunau e su‘esu‘e ma se tasi ma oo ai lava ina faataulaga ou taimi paganoa ina ia faia ai faapea? E pei lava ona alu atu Iosefatu i le oganuu o Efaraima ina ia fesoasoani i tagata ia toe fo‘i mai i le tapua‘iga moni, e mafai fo‘i ona tatou fesoasoani atu iā i latou ua lē toe tala‘i. E faatulaga fo‘i e toeaina o le faapotopotoga le asia ma le fesoasoani atu i ē ua faate‘aina o loo i le oganuu a le faapotopotoga, o ē atonu ua lafoa‘ia se agasala na faia muamua.

12, 13. (a) O le ā na faia e Iosefatu ina ua feagai ma se tulaga na lagona ai le fefe? (e) Aiseā e tatau ai ona tatou faaa‘oa‘o iā Iosefatu?

¹² I le pei o lona tamā o Asa, sa tumau ona tuutoina atu Iosefatu i le Atua, e oo lava i le taimi na faasagatau ane ai se ‘autau e matuā to‘atele. (Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 20:2-4.) Sa fefe Iosefatu, peita‘i sa “maumaua‘i e sa‘ili atu iā Ieova.” I lana tatalo, sa ia faailoa atu ai ma le lotomaulalo “ua leai se malosi” i ona tagata “i luma o lenei motu o tagata,” ma ua latou lē iloa po o le ā le mea o le a fai. Sa faalagolago  atoatoa o ia iā Ieova ma faapea atu: “Ua faasaga atu o matou mata iā te oe.”—2 No. 20:12.

¹³ I le pei o Iosefatu, o nisi taimi e tatou te lē iloa ai le mea o le a fai pe oo lava fo‘i ina fefefe. (2 Kori. 4:8, 9) Ae ia manatua, sa faailoa atu e Iosefatu i lana tatalo i luma o le nuu le leai o se malosi o iā te ia ma ona tagata. (2 No. 20:5) E mafai ona faaa‘oa‘o iā Iosefatu i latou o loo ta‘imua faaleagaga i aiga, e ala i le ōle atu iā Ieova mo le ta‘ita‘iga ma le malosi e feagai ai ma faafitauli. Aua le matamuli e tatalo iā Ieova mo nei vala a o faalogo lou aiga, auā o le a latou iloa ai o loo e faatuatuaina Ieova. Sa fesoasoani Ieova iā Iosefatu, ma o le a ia fesoasoani fo‘i iā te oe.

14, 15. Na faapefea ona faaalia e Esekia lona faalagolago atoatoa i le Atua?

¹⁴ Na lauiloa Esekia o se tupu na ‘pipii pea iā Ieova.’ Na eseese Iosefatu ma Esekia, ona sa tatau ona teena e Esekia aafiaga leaga a lona tamā o sē na ifo i tupua. Na ia “aveesea mea maualuluga ma nutililiia poutū paia, ma tuu i lalo le pou paia, na ia tu‘ininii fo‘i le gata ‘apamemea na faia e Mose,” lea sa faaaogā sesē i lenā taimi mo faiga faaifo i tupua. Sa tuutoina atu atoatoa Esekia iā Ieova, auā ‘na faaauau ona ia tausia poloa‘iga na poloa‘i mai ai Ieova iā Mose.’—2 Tu. 18:1-6.

¹⁵ E oo lava fo‘i i le taimi na siitaua ane ai Asuria, o le malo malosi i lenā taimi faasaga iā Iuta ma faamata‘u ane o le a latou faaumatia Ierusalema, sa faalagolago atoatoa Esekia iā Ieova. Sa faifai Sanerivi le tupu o Asuria iā Ieova ma taumafai e faamata‘u Esekia ina ia siilima. Peita‘i, sa faailoa atu e Esekia i lana tatalo lona faatuatuaina atoatoa o le mana lavea‘i o Ieova. (Faitau le Isaia 37:15-20.) Sa tali mai Ieova i lana tatalo e ala i le auina mai o se agelu ina ia fasiotia le to‘a 185,000 o le ‘autau a Asuria.—Isa. 37:36, 37.

16, 17. E faapefea ona e faaa‘oa‘o iā Esekia a o e auauna i le Atua?

¹⁶ Mulimuli ane na ma‘i Esekia ma toetoe a oti. Sa ‘ai‘oi atu iā Ieova ia manatua sa savali o ia ma le faamaoni i ona luma. (Faitau le 2 Tupu 20:1-3.) Na tali mai Ieova i lana tatalo e ala i le faamālōlōina o lona ma‘i. Ua tatou iloa mai i le Tusi Paia, e lē mafai ona tatou faatalitalia e faavavega ona faamālōlōina i tatou e le Atua i aso nei, pe faaumiumi o tatou ola. Peita‘i, i le pei o Esekia, e mafai e i tatou ta‘ito‘atasi ona tatalo atu iā Ieova: “Ua ou savali ma le faamaoni i ou luma, ma le lotoatoa.” Pe e te talitonu e mafai ma e nofosauni Ieova e tausia oe e oo lava i taimi e te ma‘i ai?—Sala. 41:3.

¹⁷ Pe a manatunatu i le faaa‘oa‘oga a Esekia, e tatou te ono mātauina ai e mana‘omia ona aveesea se mea o loo faalavelavea ai la tatou faiā ma le Atua, pe tosina ese ai mai i le tapua‘iga moni. E mautinoa e tatou te lē fia faaa‘oa‘o i tagata o le lalolagi o ē o loo faaaogā auala o fesoota‘iga i le Initaneti, ina ia matuā faatāua ai tagata e pei ua tapua‘i i ai. O nisi Kerisiano atonu e fiafia e faaaogā nei auala ina ia fesoota‘i ai ma aiga po o uō. Peita‘i, o le to‘atele o tagata o le lalolagi ua pupū i le faaaogāina o nei auala o fesoota‘iga, ma fiafia ai e faitau ma matamata i itulau a tane ma fafine e latou te lē masani i ai. Ua latou faaalu fo‘i le tele o le taimi ina ia matamata ai i ata o nei tagata pe faitau i faamatalaga e faatatau iā i latou. O se lamatiaga le faaalu o le tele o le taimi i nei faamatalaga e lē aogā. E ono oo lava fo‘i ina mimita se Kerisiano pe a to‘atele tagata e fiafia i ana  ata e tuu i luga o le Initaneti, pe lē fiafia fo‘i pe a lē toe faitau ma matamata nisi i lana itulau. Pe e mafai ona faaata i o tatou mafaufau le aposetolo o Paulo po o Akula ma Pisila, o faaalu le tele o lo latou taimi i aso ta‘itasi e tuu ai o latou ata i le Initaneti, pe fiafia e matamata ma faitau i itulau a ē e lē auauna iā Ieova? Ua ta‘ua e faapea, na “matuā tinoū Paulo e tala‘i atu le upu,” ma na faaaogā e Akula ma Pisila lo la taimi ina ia faamatala atu ai ‘ma le sa‘o le ala o le Atua.’ (Galu. 18:4, 5, 26) E mafai ona tatou fesili ifo, ‘Po o o‘u ‘alofia le matuā faatāua o tagata e pei ua tapua‘i i ai, po o le faaalu o le tele o le taimi i mea e lē aogā?’—Faitau le Efeso 5:15, 16.

18, 19. O ā auala e te fia faaa‘oa‘o ai iā Iosia?

¹⁸ Sa usita‘ia fo‘i e le tupu o Iosia, o le atalii o le atalii o le atalii o Esekia, poloa‘iga a Ieova “ma lona lotoatoa.” (2 No. 34:31) A o talavou Iosia, “na amata ai ona ia sa‘ili i le Atua o Tavita,” ma e 20 ane ona tausaga ua amata ona ia faamamā Iuta mai i faiga faaifo i tupua. (Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 34:1-3.) Sa maelega Iosia e faia mea e faafiafia ai le finagalo o Ieova, e sili atu nai lo o mea na faia e le tele o tupu o Iuta. I se tasi aso ina ua maua tusitusiga ia atonu o ulua‘i tusitusiga o le Tulafono a Mose, ma faitau atu iā Iosia, sa iloa ai e Iosia e tele atu isi mea e mana‘omia ona ia faia ina ia auauna atoatoa ai i le Atua. Sa ia uuna‘ia isi ia auauna iā Ieova. O le i‘uga, e le‘i “liliuese” tagata “mai i le mulimuli atu iā Ieova” i le taimi a o ola Iosia.—2 No. 34:27, 33.

¹⁹ I le pei o Iosia, e tatau i talavou ona amata sa‘ili iā Ieova mai lava a o lāiti. Atonu na a‘oa‘oina Iosia e le tupu na salamō, o Manase, e faatatau i le alofa mutimutivale o le Atua. Talavou, ia māfana atu i ē faamaoni ua matutua o loo i lou aiga ma le faapotopotoga, ma a‘oa‘o le tele o mea lelei ua faia e Ieova mo i latou. E lē gata i lea, ia manatua o le faitauina o Tusitusiga Paia na pā‘ia ai le loto o Iosia ma uuna‘ia ai o ia e gaoioi. O lou faitauina o le Afioga a le Atua e ono uuna‘ia ai oe e faia ni gaoioiga e faateleina ai lou fiafia, faamalosia ai la oulua faiā ma le Atua, ma uuna‘ia ai oe ia fesoasoani i isi ina ia sa‘ili i le Atua. (Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 34:18, 19.) O le su‘esu‘eina o le Tusi Paia e ono fesoasoani fo‘i e te mātauina ai auala e faaleleia ai lau auaunaga i le Atua. Pe a e mātauina na auala, ia taumafai e fai ni suiga e pei fo‘i ona faia e Iosia.

20, 21. (a) O ā vala e tutusa uma ai tupu e to‘afā na tatou talanoaina? (e) O le ā o le a tatou talanoaina i le mataupu o loo sosoo mai?

²⁰ O ā ni lesona ua e a‘oa‘oina mai i tupu e to‘afā o Iuta na tatou talanoaina, i auala na latou auauna ai ma le lotoatoa iā Ieova? Sa latou maelega ma tuutoina atu atoatoa e faia le finagalo o le Atua. Sa faaauau ona latou faia le finagalo o le Atua, e oo lava fo‘i i taimi na latou fesaga‘i ai ma fili malolosi. Ae e sili atu i lenā, na latou auauna iā Ieova ona o lo latou alolofa iā te ia.

²¹ O le a tatou iloiloina i le mataupu o loo sosoo mai, sa faia uma e nei tupu e to‘afā ni mea sesē. Peita‘i, ina ua silasila toto‘a iā i latou Lē e su‘esu‘eina loto, na ia silafia ai o loo atoatoa o latou loto iā te ia. E tatou te lē lelei atoatoa fo‘i. Ae a o su‘esu‘eina e Ieova i tatou, po o le a ia silasila mai o loo tatou auauna atu iā te ia ma le lotoatoa? Se‘i o tatou talanoaina lenei manatu i le mataupu o loo sosoo mai.