1, 2. (a) O le ā le faiga lē tonu na feagai ma Napota ma ona atalii? (e) O ā uiga e lua o le a tatou talanoaina i lenei mataupu?

SEʻI faaata le vaaiga lenei. Ua tuuaʻia sesē se tamāloa i se solitulafono matuiā. Ua faateʻia ma faanoanoa lona aiga ma ana uō ona ua molia o ia, ona o molimau pepelo a ni tagata lē aogā. Ua matuā lē fiafia i latou e naunau e fai le mea tonu, a o molimauina le fasiotia o lenei tamāloa ma ona atalii e leai sa latou sala. E lē o se talafatu lenei tala. O le mea moni lava lenei na tupu i le auauna faamaoni a Ieova o Napota, o lē na soifua i le taimi o le pulega a Aapo le tupu o Isaraelu.​—1 Tu. 21:11-13; 2 Tu. 9:26.

² O le a tatou talanoaina i lenei mataupu le mea na tupu iā Napota, faapea le mea sesē matuiā na faia e se toeaina faamaoni i le faapotopotoga Kerisiano i le uluaʻi senituri. A o talanoaina nei faaaʻoaʻoga mai i le Tusi Paia, o le a tatou aʻoaʻoina ai le tāua o le lotomaulalo pe a mananaʻo e tutusa la tatou vaaiga ma le silafaga a Ieova i le mea e tonu. O le a tatou aʻoaʻoina ai foʻi pe faapefea i le lotofaamagalo pe a mātauina ni faiga lē tonu i le faapotopotoga, ona faaatagia atu ai le silafaga a Ieova i le mea e tonu.

3, 4. O le ā le ituaiga tagata na iai Napota, ma aiseā na musu ai e faatau atu lona togāvine i le tupu o Aapo?

³ Sa faamaoni Napota iā Ieova a o mulimuli le toʻatele o tagata Isaraelu, i le faaaʻoaʻoga leaga a le tupu o Aapo ma lana avā, le masiofo amioleaga o Iesepela. Sa latou tapuaʻi iā Paala ma e leʻi faaaloalo iā Ieova pe talisapaia ana tapulaa. Peitaʻi, sa sili atu ona tāua iā Napota le la faiā ma Ieova nai lo o lona lava ola.

⁴ Faitau le 1 Tupu 21:1-3. Ina ua manaʻo Aapo e na te faatauina le togāvine a Napota, pe avatu se togāvine e sili atu ona lelei ina ia fesuiaʻi ai, sa teena e Napota. Aiseā? Sa faamatala atu ma le faaaloalo e Napota: “Ia mamao iā te aʻu i le silafaga a Ieova, ona ou avatu iā te oe le tofi o oʻu augātamā.” Na teena e Napota le manaʻo o Aapo ona o le tulafono a Ieova i le nuu o Isaraelu, lea sa faasā ai ona faatau motu ese atu le tofi o se ituaiga. (Levi. 25:23; Nu. 36:7) E manino mai sa usitaʻi Napota iā Ieova.

5. O le ā le vaega a Iesepela na faia i le fasiotia o Napota?

⁵ O le mea e faanoanoa ai, na iʻu ina faia e le tupu o Aapo ma lana avā ni solitulafono e sili ona leaga, ina ua musu Napota e faatau atu lona togāvine. Ina ia maua e lana tane le togāvine, sa fafau e Iesepela se tuuaʻiga sesē fasaga iā Napota, ma iʻu ai ina fasiotia Napota ma ona atalii. O le ā na faia e Ieova e faatatau i lenei faiga lē tonu matuā leaga?

6, 7. (a) Na faapefea ona faaalia e Ieova e fiafia o ia i le amiotonu? (e) Aiseā na avea ai lenei vala o se faamāfanafanaga i aiga ma uō a Napota?

⁶ Sa auina atu loa e Ieova Elia e talanoa iā Aapo. Sa taʻusalaina ma le tonu e Elia Aapo o sē e fasioti tagata ma gaoi. O le ā le faaiʻuga na faia e Ieova? O le a fasiotia Aapo, lana avā, ma ona atalii, e pei lava o le iʻuga na oo iā Napota ma ona atalii.​—1 Tu. 21:17-25.

⁷ Na matuā faanoanoa le aiga o Napota ma ana uō i le iʻuga mataʻutia o gaoioiga fasioti tagata a Aapo. E ui i lea, e mautinoa na faamāfanafanaina i latou i le iloaina, sa silafia e Ieova lenei faiga lē tonu ma na vave ona ia taulimaina. Peitaʻi, atonu na tofotofoina lo latou lotomaulalo ma le faatuatuaina o Ieova i le mea na tupu mulimuli ane.

8. Na faapefea ona tali atu Aapo i le iʻuga faafaamasinoga a Ieova, ma o le ā le iʻuga?

⁸ Ina ua faalogo Aapo e faatatau i le iʻuga faafaamasinoga a Ieova, “ona ia saeia lea o ona ofu ma ofu i le ʻie talatala; ua ia anapogi foʻi ma taoto pea i le ʻie talatala, ma fesavaliaʻi solo ma le matuā mafatia.” Sa faamaulalo Aapo! O le ā le iʻuga? Na faapea atu Ieova iā Elia: “Talu ai ua faamaulalo o ia ona o aʻu, ou te lē faaoo ai puapuaga i ona aso. Ae ou te faaoo mai puapuaga i lona aiga i aso o lona atalii.” (1 Tu. 21:27-29; 2 Tupu 10:10, 11, 17) Sa faaalia e Ieova o lē e “na te suʻesuʻeina loto,” le alofa mutimutivale iā Aapo.​—Faata. 17:3.

9. Aiseā na avea ai le lotomaulalo o se puipuiga mo le aiga ma uō a Napota?

⁹ O le ā le aafiaga o lenei faaiʻuga i ē sa iloaina le solitulafono mataʻutia a Aapo? Atonu na tofotofoina le faatuatua o le aiga ma uō a Napota ina ua suia le faaiʻuga. Pe afai o lea, na mafai e le lotomaulalo ona puipuia ai i latou, auā na  uunaʻia ai i latou ia faamaoni pea i la latou tapuaʻiga iā Ieova, ma ia faatuatuaina e lē mafai ona faia e lo latou Atua se mea e lē tonu. (Faitau le Teuteronome 32:3, 4.) O le a tofo Napota, ona atalii, ma lona aiga i le faamasinogatonu atoatoa pe a toe faatutū mai e Ieova ē amiotonu. (Iopu 14:14, 15; Ioa. 5:28, 29) O le tagata lotomaulalo e na te manatua “o le a faamasino e le Atua moni galuega uma ma mea uma ua natia, ina ia iloa ai pe lelei pe leaga.” (Fai. 12:14) Ioe, pe a faia e Ieova le faamasinoga, e na te iloilo mea e tatou te lē o iloaina. O lea la, o le lotomaulalo e puipuia ai i tatou mai i le faaleagaina o lo tatou itu faaleagaga.

10, 11. (a) O ā tulaga e ono tofotofoina ai lo tatou faatuatua? (e) O ā auala o le a puipuia ai i tatou e le lotomaulalo?

¹⁰ O le a faapefea ona e tali atu pe a faia e toeaina se faaiʻuga e te lē malamalama i ai, pe atonu foʻi e te lē ioe i ai? O se faaaʻoaʻoga, o le ā e te faia pe afai e aveese sou faaeaga o le auaunaga, po o le faaeaga foʻi o se tasi e pele iā te oe? Ae faapefea pe afai e faateʻaina lou toʻalua, sou alo, po o sau uō mamae, ma e te lē ioe i le faaiʻuga? Ae ā pe afai e te manatu sa lē tatau ona faaalia le alofa mutimutivale i se tagata fai mea sesē? O nei tulaga e mafai ona tofotofoina ai lo tatou faatuatua iā Ieova ma faatulagaga i lana faalapotopotoga. Ae e  faapefea i le lotomaulalo ona puipuia ai i tatou pe a feagai ma se tofotofoga faapea? Seʻi o tatou iloilo ni auala se lua.

¹¹ Muamua, o le lotomaulalo o le a tatou amanaʻia ai e tatou te lē o malamalama i faamatalaga uma e faatatau i le mea o loo tupu. Po o le ā lava le tele o faamatalaga o loo tatou iloa, e na o Ieova e mafai ona silafia le loto o se tagata. (1 Samu. 16:7) O le iloaina o lenei mea moni o le a uunaʻia ai i tatou ia lotomaulalo, ia iloa e iai mea e gata mai ai lo tatou iloa, ma ia sui la tatou vaaiga i le mea o loo tupu. Lua, o le lotomaulalo o le a fesoasoani iā i tatou ia gauaʻi ma onosaʻi, a o faatalitali atu iā Ieova e na te faasaʻo so o se faiga lē tonu. Na tusi le tagata atamai e faapea: “E iʻu ina manuia i latou e matataʻu i le Atua moni . . . , ae e lē iʻu i se manuia le tagata amioleaga, e lē umi foʻi ona aso.” (Fai. 8:12, 13) E manino mai, pe a tatou tali atu ma le lotomaulalo, o le a aogā i lo tatou itu faaleagaga faapea i latou uma na aofia ai.​—Faitau le 1 Peteru 5:5.

12. O le ā le tala o le a tatou talanoaina, ma aiseā?

¹² Sa feagai Kerisiano i le uluaʻi senituri i Suria Anetioka, ma se tulaga na tofotofoina ai lo latou lotomaulalo ma le lotofaamagalo. Seʻi o tatou talanoaina lenā tala ma vaai pe faapefea ona fesoasoani ina ia iloilo ai o tatou manatu e faatatau i le lotofaamagalo. O le a tatou malamalama atili ai foʻi i le sootaga o le lotofaamagalo ma le silafaga a Ieova i le mea e tonu.

13, 14. O ā faaeaga na maua e le aposetolo o Peteru, ma na faapefea ona ia faaalia le lototele?

¹³ O le aposetolo o Peteru o se toeaina na lauiloa i le faapotopotoga Kerisiano. Na avea o ia ma se aumea vavalalata a Iesu, ma sa tuu atu i ai ni tiute tauave tāua. (Mata. 16:19) O se faaaʻoaʻoga, i le 36 T.A., na maua ai e Peteru le faaeaga e faailoa atu le tala lelei iā Konelio ma lona aiga. Sa mataʻina lenei mea ona o Konelio o se tagata o Nuu Ese e leʻi peritomeina. Ina ua maua e Konelio ma lona aiga le agaga paia, sa faapea atu Peteru: “Pe e mafai e se tasi ona taofia i latou nei o ē ua maua le agaga paia e pei o i tatou, mai i le papatisoina i le vai?”—Galu. 10:47.

¹⁴ I le 49 T.A., na faapotopoto ai le ʻauaposetolo ma toeaina i Ierusalema, ina ia iloilo pe e tatau ona peritomeina tagata o Nuu Ese ua liliu i le faa-Kerisiano. I lenā fono, na talanoa atu ai ma le lototele Peteru ma faamanatu atu i uso, na maua e tagata o Nuu Ese e leʻi peritomeina le meaalofa o le agaga paia i ni tausaga ua mavae. O le faailoa atu e Peteru o faamaoniga na vaaitino i ai, sa matuā fesoasoani i le vaega pule i le uluaʻi senituri ina ia faia ai se faaiʻuga. (Galu. 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Sa talisapaia uma e Kerisiano Iutaia ma Kerisiano mai Nuu Ese le lē fefe o Peteru e faailoa atu na mea moni. E lē taumatea na faigofie ona latou maufaatuatuaina se tane taʻumatuaina faaleagaga faapena!​—Epe. 13:7.

15. O le ā le mea sesē na faia e Peteru a o iai i Suria Anetioka? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.)

¹⁵ E leʻi leva ona uma le fono lea na faia i le 49 T.A., ae asiasi atu loa Peteru i Suria Anetioka. A o iai i inā, sa fiafia e faatasitasi ma uso mai i Nuu Ese. E mautinoa na maua e na uso aogā mai i le tomai ma le poto masani o Peteru. Ae seʻi manatu i le faateʻia ma le lē fiafia o nei uso, ina ua faafuaseʻi ona lē toe aai faatasi Peteru ma i latou. Sa taaʻina sesē foʻi e Peteru isi sui Iutaia o le faapotopotoga, e oo lava iā Panapa, ina ia faia foʻi faapea. Aiseā na faia ai e lenei toeaina Kerisiano taʻumatuaina,  se mea sesē faapea na ono fevaevaeaʻi ai le faapotopotoga? A o le itu sili ona tāua, o le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le mea sesē na faia e Peteru, e fesoasoani iā i tatou pe a tigā o tatou faalogona i ni upu ma gaoioiga a se toeaina?

16. Na faapefea ona faasaʻo Peteru, ma o ā fesili ua tulaʻi mai?

¹⁶ Faitau le Kalatia 2:11-14. Sa maileia Peteru i le fefe i tagata. (Faata. 29:25) E ui lava sa iloa e Peteru le silafaga a Ieova e faatatau i tagata o Nuu Ese, ae sa popole o ia i manatu o uso Iutaia ua peritomeina i le faapotopotoga i Ierusalema. Sa iai foʻi le aposetolo o Paulo i le fono lea na faia i Ierusalema i le 49 T.A., ma na ia taʻu saʻo atu iā Peteru i Anetioka lona faagutugutulua. (Galu. 15:12; Kala. 2:13) O le a faapefea ona tali atu Kerisiano mai i Nuu Ese, o ē na aafia totino i lenei gaoioiga lē tonu na faia e Peteru? Po o le a latou tausuai ai? Po o le a aveesea ai faaeaga o Peteru ona o lana mea sesē na fai?

17. O ā aogā na maua e Peteru ona o le faamagalo a Ieova?

¹⁷ E manino mai, sa talia ma le lotomaulalo e Peteru le faasaʻoga na avatu e Paulo. E leai se faamatalaga i le Tusi Paia e iloa ai na aveese faaeaga o Peteru. Mulimuli ane na faagaeeina o ia e tusia tusi e lua ua avea ma vaega o le Tusi Paia. Ia mātau, o loo taʻua e Peteru i lana tusi lona lua o Paulo “o lo tatou uso pele.” (2 Pete. 3:15) E ui lava atonu na matuā tigā Kerisiano mai i Nuu Ese i le gaoioiga sesē na faia e Peteru, ae na faaauau pea ona faaaogā Peteru e Iesu, o le ulu o le faapotopotoga. (Efe. 1:22) Na maua e uso ma tuafāfine i le faapotopotoga le avanoa e faaaʻoaʻo ai iā Iesu ma lona Tamā, e ala i le faamagalo o Peteru. Talosia e leai se tasi na tausuai i le gaoioiga sesē a lenei tane lē lelei atoatoa.

18. O ā tulaga e ono manaʻomia ai ona tatou faaaʻoaʻo i le silafaga a Ieova i le mea e tonu?

¹⁸ E pei lava o le uluaʻi senituri, e leai se toeaina e lelei atoatoa i le faapotopotoga Kerisiano i aso nei, “auā e sesē i tatou uma i mea e tele.” (Iako. 3:2) Atonu ua tatou iloa lelei lenei mea, peitaʻi o se luʻi pe afai e tatou te aafia totino lava i vaivaiga o se uso. Pe a tupu lenei tulaga, po o le a tatou faaaʻoaʻo i le silafaga a Ieova i le mea e tonu? O se faaaʻoaʻoga, o le a faapefea ona e tali atu pe a faia e se toeaina se faamatalaga e tau atagia mai ai le faaituʻau? Po o le a e tausuai pe a faia e se toeaina se faamatalaga e aunoa ma le mafaufau lelei ma tigā ai ou faalogona? Nai lo o le vave ona manatu ua lē toe agavaa lenā uso e avea ma toeaina, po o le a e faatalitali ma le onosaʻi iā Iesu le ulu o le faapotopotoga? Po o le a e mafaufau i le tele o tausaga na auauna faamaoni ai lenā uso, nai lo o le uaʻi atu i lana mea sesē na fai? Pe afai e faaauau ona avea ma toeaina se uso na faia atu se mea sesē iā te oe, pe toe maua nisi ona faaeaga, po o le a e olioli faatasi ma ia? Pe afai e te lotofaamagalo, o le a faaalia atu ai o loo tutusa lau vaaiga ma le silafaga a Ieova i le mea e tonu.​—Faitau le Mataio 6:14, 15.

19. O le ā e tatau ona tatou taumafai e fai?

¹⁹ O loo tulimataʻi e i latou e fiafia e fai le mea e tonu, le aso o le a tafiesea atoatoa ai e Ieova faiga lē tonu uma lava ua faapogaia e Satani ma lana lalolagi amioleaga. (Isa. 65:17) A o faatalitali atu i lenā aso, tau ina ia tatou amanaʻia ma le lotomaulalo e iai le mea e gata mai ai lo tatou iloa, ma ia faamagalo ma le lotoatoa ē e agasala mai iā i tatou. O le faia faapea o le a tatou faaaʻoaʻo ai i le silafaga a Ieova i le mea e tonu.