O le upu “amene,” o lona uiga “o lea lava,” po o le “e mautinoa.” E maua mai i le upu Eperu o lona uiga “ia faamaoni,” pe “ia maufaatuatuaina.” O nisi taimi, o le upu amene sa faaaogā i mataupu faafaamasinoga. Pe a māeʻa ona faia e se tagata se taʻutinoga, ona ia taʻua lea o le upu “amene” e faamaonia ai le moni o lana faamatalaga, ma o le a ia talia iʻuga o lana taʻutinoga sa fai. (Nu. 5:22) O lona faaaogāina o le upu amene i luma o le lautele, o le a atili ai ona ia maumauaʻi e faataunuu ana upu.​—Nee. 5:13.

O se faaaʻoaʻoga mataʻina o le faaaogāina o le upu “amene” o loo faamauina i le Teuteronome mataupu 27. Ina ua ulu atu le nuu o Isaraelu i le Nuu Folafolaina, sa latou faapotopoto i le va o le mauga o Evalu ma le mauga o Keresema ina ia faalogologo a o faitauina le Tulafono. E latou te leʻi tau ina faalogologo a o faitau le Tulafono, ae na tatau ona faailoa atu ua latou taliaina le Tulafono. Na latou faia faapea e ala i le tali atu “Amene!” a o tolaulau mai iʻuga e oo i ai pe a latou lē usiusitaʻi. (Teu. 27:15-26) Seʻi manatu i leo o le faitau afe o tamāloloa, fafine, ma tamaiti a o latou tali atu ma le leotetele. (Iosua 8:30-35) E mautinoa le faigatā ona galo iā i latou o lenā aso. Na tausia e tagata Isaraelu a latou upu, auā ua faapea mai le Iosua 24:31: “Sa auauna pea Isaraelu iā Ieova i aso uma o Iosua, ma aso uma o toeaina o ē na iai pea ina ua mavae Iosua, o ē na iloa galuega uma na faia e Ieova iā Isaraelu.”

Na faaaogā foʻi e Iesu le upu “amene” e faamaonia ai le moni o ana fetalaiga, ae e mataʻina foʻi le auala na ia faaaogāina ai. Nai lo o le faaaogāina o lenei upu e tali atu ai i se faamatalaga, ae na ia faaaogāina le upu “amene” (pe a faaliliuina “e moni”) e faatomua ai le faailoaina mai o  se upu moni. O nisi taimi na taʻua faalua ai e Iesu lenei upu, e ala i le faapea mai “e moni, e moni.” (Mata. 5:18; Ioa. 1:51) O le faia faapea, na ia faamautinoa atu ai i lana ʻaufaalogologo le saʻo aʻiaʻi o ana fetalaiga. Na mafai ona tautala ma le mautinoa faapea Iesu, ona na tofia o ia e faataunuuina folafolaga uma a le Atua.​—2 Kori. 1:20; Faaa. 3:14.

Na faaaogā foʻi e tagata Isaraelu le upu “amene” pe a fai a latou viiga ma tatalo iā Ieova. (Nee. 8:6; Sala. 41:13) O le faapea atu “amene” i le faaiʻuga o tatalo, e faailoa atu ai le ioe o tagata i manatu sa taʻua. O le faia faapea na faia ai se sao o tagata uma i lea vala o le tapuaʻiga, ma na latou maua ai le fiafia. O le mea lenā na tupu ina ua aumaia e le tupu o Tavita le atolaau a Ieova i Ierusalema. Ina ua faia se tausamiga e faamanatu ai lenā mea, na faia ai e Tavita se tatalo mataʻina na lagiina faapese, o loo faamauina i le 1 Nofoaiga a Tupu 16:8-36. Na pāʻia loto o i latou uma na faalogo i ai, “ona faapea atu lea o le nuu uma, ʻAmene!ʻ ma avatu le viiga iā Ieova.” O la latou tali atu ma le lotogatasi na atili ai ona matagofie lenā aso.

Na faaaogā e Kerisiano i le uluaʻi senituri le upu “amene” a o vivii atu iā Ieova. Sa masani foʻi ona faaaofia e tusitala o le Tusi Paia le upu amene i a latou tusi. (Roma 1:25; 16:27; 1 Pete. 4:11) O loo taʻua i le tusi o Faaaliga, e oo lava i foafoaga agaga i le lagi o loo latou faamamaluina Ieova e ala i le faapea atu: “Amene! Ia outou vivii atu iā Ioa!” (Faaa. 19:1, 4) Sa masani ona faaaogā e uluaʻi Kerisiano le upu “amene” pe a faaiʻu tatalo sa faia i sauniga. (1 Kori. 14:16) Peitaʻi, e lē na o se upu e tau ina fai e aunoa ma le mafaufau i ai.

Ua māeʻa ona tatou iloiloina le auala sa faaaogā ai e auauna a Ieova le upu amene, ma ua tatou iloa ai le māfuaaga e tāua ai lea upu pe a faaiʻu se tatalo. O lo tatou faaaogāina foʻi o lea upu i a tatou tatalo, ua faailoa atu ai le moni o manatu sa tatou taʻua. E tusa foʻi pe e tatou te tali atu “amene” i  se auala lē leoa pe leotele i se tatalo e faia i le lautele, e faailoa atu ai lo tatou lagolagoina o manatu sa taʻua. Seʻi o tatou iloiloina isi māfuaaga e tāua ai lo tatou faapea atu “amene.”

E faaalia ai e tatou te mataalia i taimi o a tatou tapuaʻiga. E tatou te tapuaʻi iā Ieova i taimi o tatalo e lē gata i upu e fai atu, ae e aofia ai foʻi a tatou gaoioiga. O le fai atu “amene” ma le faamaoni, e fesoasoani iā i tatou e faaalia ai le faaaloalo ma uaʻi lelei atu ai o tatou mafaufau i le tatalo o loo fai.

E autasia ai i tatou o ni tagata tapuaʻi. O tatalo i le lautele e mafai ona tatou uaʻi atu ai i mataupu o le tatalo o loo faalogo ai foʻi le faapotopotoga atoa. (Galu. 1:14; 12:5) O le a atili ona autasia i tatou pe afai e tatou te tali atu ma le lotogatasi ma o tatou uso ma tuafāfine. E tusa pe e tatou te fai atu “amene” ma le leotele pe e lē leoa foʻi, ae ua mafai ona avatu ai se isi māfuaaga iā Ieova e tali mai ai i la tatou talosaga.

E tatou te viia ai Ieova. E silafia lelei e Ieova a tatou gaoioiga lāiti mo le tapuaʻiga. (Luka 21:2, 3) E na te silafia o tatou faanaunauga faapea mea o loo i o tatou loto. E tusa lava foʻi pe afai o loo tatou faalogo i le sauniga e ala i le telefoni, e tatou te mautinoa o loo silafia lelei e Ieova lo tatou fai atu “amene” ma le lotomaulalo. O le faia faapea, ua tatou vivii faatasi atu ai ma isi iā Ieova.

O le faapea atu “amene” e foliga mai o se gaoioiga faatauvaa, peitaʻi e ese le tāua. Ua taʻua i le Insight on the Scriptures, “o le faaaogāina o lenei upu faigofie,” ua mafai ai e auauna a le Atua ona “faailoa atu lo latou mautinoa, talitonu maumauaʻi, faapea le faamoemoe o loo i o latou loto.” O lea, tau ina ia avea la tatou “amene” o se mea e faafiafiaina ai Ieova.​—Sala. 19:14.