ESCUELAPI kashaqtiyqa pikunawanchus estudiayta qallarirani chaykunallawanmi sapa watanpas estudiaq kani. Tukunaykaman chhayna karan. Llaqtaypiqa llapaykun sutiykumanta reqsinakuq kayku.

Chay llaqtapiqa haciendakuna sara chajrakuna iman kaq. Papayqa jujnin haciendayoq runapaqmi llank’aq. Chaymi noqapas erqellaraq kashaspa tractor manejayta yacharani. Chaywanmi llank’aq kani, imaymanakunatan chajrapiqa ruwaq kani.

Nacenaypaqqa ñan 56 watanpiña papayqa kashasqa, mamaytaq 35 watanpi. Chaywanpas papayqa fuerten karan, manan onqoqpaschu. Llank’anaman yachasqan payqa karan, noqaykutapas chaymanmi yachachiwaranku. Manaña nishutachu ganaq chaypas manan imaykupas faltawaqkuchu. Sumaqtan llapaykutapas yanapawaqku. Papayqa 93 watanpi kashaspan wañukapuran, mamaytaq 86 watanpi kashaspa. Manan mayqenninkupas Diostaqa servirankuchu. Jujnin hermanoymi ichaqa 1972 watamantapacha umalliq jina Diosta servishan.

Mamayqa sapa domingonmi bautista iglesiaman pusawaqku. Juj kutinmi 12 wataypi jina kashaspa trinidadmanta rimaqta uyarini. Chaymi mamayta  tapurani: “Mamay, ¿imaynapitaq Jesusri wawa kashaspa tayta kanman?”, nispa. Jinan payqa niwan: “Ay waway, chayqa sasa entiendenan. Manan pipas entiendeyta atinmanchu”, nispa. Noqapas manan entiendeyta atiqchu kani. Chaywanpas jinallan 14 wataypi kashaspa bautizakurani llaqtay cercapi kaq mayupi. Chaypiqa kinsa kutitan unuman challpuwaranku. Jujta taytaq sutinpi, jujta wawaq sutinpi, jujtataq espirituq sutinpi.

Secundariapi jujnin compañeroymi boxeador kasqa. Paypa rimapayasqanmi noqapas chayman jaykurani. Jinan entrenarani boxeador kanaypaq. Chaymantataq Golden Gloves nisqa organizacionman escribikurani. Ichaqa manan gustawaqchu, chaymi maqanakuykunapi iskay kinsa kutita participaruspa lloqsipurani chaymanta. Chaymantataq Estados Unidospi ejercitoman jaykurani. Jinan Alemania ladoman kachawaranku. Chaypin superiorniykunaqa “kayqa allin umalliqmi kanman” nispa soldadokunapaq juj academiaman churawaranku. Paykunaqa ejercitopi allin profesional kanaytan munasharanku. Noqamanqa manan gustawaqchu chayqa, chaymi iskay watata junt’aruspay 1956 watapi lloqsipurani ejercitomanta. Jinaspa juj clase ejercitopaq alistakuyta qallarirani.

Manaraq Diosmanta yachashaspaqa jujniraytan piensaq kani. Runaq rimasqanta uyarispa televisionpi imakunachus lloqsimusqanta rikuspa iman qharikunaqa servinapas kaykuman jinata qhawarikuq kani. Diosmanta rimaq qharikunataqa manapas qharichu kankuman jinatan qhawariq kani. Ichaqa cambiaranin chay piensayniyta. Juj kutinmi juj mosoq puka carroypi purishaqtiy, iskay chicakuna napaykamuwanku. Kuraq hermanaypa qosanpa sullk’ankunan kasqaku. Noqaqa reqsiranin paykunataqa. Paykunaqa Testigon karanku. Paykunaqa ñan saqewarankuña Qhawaq, ¡Rijch’ariy! nisqa revistakunata. Qhawaq revistataqa manan faciltachu entiendeq kani. Chay kutipin ichaqa invitawaranku “Biblia estudianapaq” nisqa juñunakuyman. Chayqa juj juch’uy juñunakuyllan kaq, hermanokunaq wasillanpitaqmi aparikuqpas. Jinan noqaqa “ya, piensayrusaqyá” nirani. Paykunataq chansarikuq jina niwanku: “¿Jurawaqchu?”, nispa. Noqataq “arí, juranin” nirani.

Chaymantaqa “yanqapuni jurarani” nispan nisharani, munay mana munaymi rirani chay juñunakuyman. Chaypiqa wawakunawanmi noqaqa admirasqa kasharani, ¡imaymanatan Bibliamanta yachasqaku! Sapa domingonña mamaywan iglesiata riq kayku chaypas manan imatapas yachasqanichu. Chaymi sonqollaypi nirani “yachanaypunin Diosmantaqa” nispa. Jinan Biblia estudiayta qallarirani. Estudiasqayman jinan Diospa sutinta yacharani. Ñaupaqkunaqa ñan mamayta tapuraniña: “¿Pitaq Testigokunari kanku?”, nispa. Jinan payqa niwaran: “Ah, paykunaqa Jehová sutiyoq jatun señortan adoranku”, nispa. Chaykunata yuyarispaymi noqaqa nisharani: “¡Kaymá chayqa kasqa!”, nispa.

Noqapaqqa Diospa siminpunin tukuy ima yachasqaypas karan. Chaymi chay juñunakuyman risqaymanta isqon killa qhepallaman bautizakurani. Chayqa 1957 watapi marzo killapin karan. Kunanqa manañan ñaupaq jinachu imatapas qhawarini. Jesusqa allin kallpasapan karan manan pi qharipas pay jinaqa karanchu, chaywanpas manan payqa callekunapi maqanakuspachu puriq. Bibliaq nisqan  jina, jinallatan payqa qhawaq jujkuna muchuchinantapas (Is. 53:2, 7). Yacharanin noqaqa ‘llapa runapaq llamp’u sonqo kayta’, chaytan Diosqa mañan Jesusta qatikuqkunamanta (2 Tim. 2:24).

1958 watapin qallarirani precursor jina serviyta. Ichaqa casarakunaymi kasharan chaymi juj tiempo saqenay karan. Juñunakuyman invitawaqniy jujnin chicawanmi casarakurani, paymi Gloria. Manan jayk’aqpas arrepientekuymanchu paywan casarakusqaymantaqa. Noqapaqqa qori jinan payqa, qorimantapas masraqchus jina kanpas. Kusisqapunin kashani paywan casarakusqaymanta. Kunanqa Gloriañataq juj chikanta willasunkichis imaynapichus Diosta reqsiran chayta.

“Noqaykuqa chunka qanchisniyoqmi kayku. Mamitaykuqa wañukapunankaman tukuy sonqo Diosta serviran. Payqa 14 wataypi kashaqtiymi wañukapuran. Chay tiempopin papaypas Biblia estudiayta qallariran. Wañukapurantaq mamitayku chayqa manan pipas karanchu sullk’aykunawan wasipi qhepakuq. Chaymi papayqa escuelapi directorta valekuran noqawan kuraq hermanaypiwan turnopi escuelaman rinaykupaq, chhaynapi sullk’aykuta atiendenaykupaq. Directorqa ‘ya’ nimullasqan. Wasipi qhepakuspaqa wayk’uq iman kayku. Papayku llank’anamanta chayamunanpaqqa listoñan imapas kaq. Chhaynatan ruwaq kayku kuraq hermanay secundariata tukunankama. Iskay Testigo familiakunan noqaykumanqa estudiota qowaranku. Chunka jujniyoqmi Testigo jina bautizakapurayku. Predicayta manchakuqña kani chaypas gustawanmi predicayqa. Samuelmi astawanqa sumaqta yanapawaran”.

Noqaykuqa 1959 watapi febrero killapin casarakurayku. Iskayniykun precursor karayku, kusisqan puriq kayku. Munasharaykun Betelpi llank’aytapas chaymi chay watallapitaq julio killapi Betelpaq solicitudta junt’arayku. Chaypin Simon Kraker hermanoqa niwanku: “Manan casadokunaqa jaykumushankuraqchu”, nispa. Chaymi sonqollaykupi waqaychakurayku Beteltaqa; unaymantañan kaymanqa jaykumurayku.

Yanapakuytan munasharayku chaymi sucursalman qelqarayku maypichus yanapanata munashanku chayman rinaykupaq. Jinan paykunaqa nimuwasqaku “Pine Bluff, Arkansas llaqtallan kashan”, nispa. Chay tiempopaqqa iskay congregacionllan chay llaqtapi kasqa. Jujninmi kasqa yuraq color hermanokunapaq, jujkaqtaq yana hermanokunapaq. Noqaykutaqa yana hermanokunaq congregacionninmanmi kachawaranku, chaypiqa 14 predicaqkunallan kasqaku.

Yaqapaschá tapukushankichis: “¿Imaraykutaq Testigokunari colorninkumanta t’aqasqa kasharanku?”, nispa. Chay tiempopiqa manan yuraqwan yanawanqa chhaqrukunanchu karan, total prohibisqan kasharan chayqa. Kuska juñukuykuman karan chayqa imataraqchá runakuna ruwawankuman karan. Wakin partekunapiqa yuraq hermanokunawan yana hermanokunawan juñukusqankuraykullan salonkunata lliuta thunisqaku. Chayta manchakuspan mana kuskaqa juñukuqchu kayku. Sichus yana hermanokuna yuraq runakunaq wasin qayllapi predicankuman karan chayqa, policiakunachá presota jap’inkuman karan. Chaymi predicanaykupaqqa leypa nisqanman jina imatapas ruwaq kayku.

Chay tiempokunapiqa manan facilchu karan predicayqa. Mayninpiqa yana runakunaq wasi qayllanpi predicashaspan qonqaylla chayaq kayku yuraq runaq wasinman. Chay pasaqtinqa manañan nishutachu rimaq kayku. Mayninqa disculpata mañarukuspan apuraylla juj ladoman riq kayku.

Mantenekunaykupaqqa llank’anaykun karan. Yaqa llapa llank’anapin kinsa dolarllata juj p’unchaypi pagawaqku. Gloriaqa wasikunata limpiaspan llank’aq, chaypin mayninqa yanapaq kani kuskan p’unchayllapi tukunaykupaq. Wakin familiakunaqa almuerzota iman qoyuwaqku, chayta mijuruspan ripuq kayku. Chaymantapas Gloriaqa sapa semananmi juj familiaq p’achanta planchaq. Chaypin noqapas llank’aq kani huertakunata limpiaspa, ventanakunata limpiaspa, imaymanata ruwaspa. Juj yuraq familiaq wasinpin llank’allaraykutaq ventanakunata limpiaspa. Glorian ujunmanta limpiamuq noqataq jawanmanta limpiaq kani. Ch’isiyaqtaq chaypi llank’aq kayku chayqa qowaqkun  almuerzoykuta. Gloriaqa ujupin mijuq, noqataq jawallapi. Chayqa manan imanaqpaschu; sumaqmi mijunaqa kaq. Chay dueñokunaqa allin runakunallañan karanku. Leykunallawanmi paykunapas apachikusharanku. Juj kutinmi carroykuman gasolinata yapachirayku, junt’arachiqtinmi noqaqa atiendeqta nirani: “Manachu esposay bañoykiman jaykuyrunman”, nispa. Jinan payqa phiña uyallaña niwan “wisq’asqan kashan”, nispa.

Hermanokunawanqa sumaqtan pasaq kayku. ¡Kusisqan predicaqpas kayku! Pine Bluff llaqtaman chayaspaqa congregacionpi encargakuq umalliqpa wasinpin tiyarayku. Paypa esposanqa manan Testigochu kasqa, jinan Gloriaqa paywan estudiaran. Noqataq ususinkuwan, qosanwan ima estudiarani. Jinan chay hermanoq esposanqa ususinkuwan kuska bautizakapuran.

Yuraq hermanokunapiqa karanmi allin reqsisqayku amigokuna. Mayninpiqa cenapaq iman paykunaqa invitawaqku. Tutallan chaymanqa riq kayku. Ku Klux Klan nisqa organizacionpa causanpin chaykuna pasaran. Paykunan chay tiempopiqa runakunata t’aqanachiqku cheqninachiqku ima. Juj kutin juj hermanoq wasinta rirayku, chayqa karan halloween ninku chay p’unchaypin. Jinan lloqsimunaykupaqqa hermanoq carron patapi juj runa tiyashasqa Ku Klux Klan nisqa runakuna jina yuraq telawan punchurusqa capuchayoq ima. Chaykunaña pasaq chaypas invitawallaqkun chay hermanokunaqa. Juj kutinmi, ch’akiriy tiempopi, asambleaman rinaykupaq necesitasharayku qolqeta. Jinan juj hermanoman vendepurayku carroykuta. Carro vendesqaykumanta juj killa pasaruqtin jinan noqaykuqa predicacionmanta junp’ipas sut’uraq wasiman chayanpusharayku. ¡Jinan wasi punkuykupi carroyku sayashasqa! Parabrisa ventanapitaq juj letrero nisqa: “Kay carroykichista qopusaykichis. Juj regalon”, nispa.

Hermanokunaqa imaymanapin munakuyninkuta rikuchiwaqku. 1962 watapin juj invitación chayamuwasqa Nueva York llaqtapi “Escuela del Ministerio del Reino” nisqaman rinaypaq. Chay escuelaqa watukuq umalliqkunapaq congregacionpi umalliqkunapaq iman karan, juj killataqmi kananpas karan. Ichaqa manan llank’anay kasharanchu, qolqeykupas pisillañan kasharan. Chay tiempollapitaqmi Pine Bluff llaqtapi juj empresa contratayta munawasharan. “Jaykusaq chayqa noqallachá chaypi yana kasaq” nisharanin. Wajamuwarankun chay llank’anamanqa. Jinan noqaqa nisharani: “Manataq qolqeypas kanchu chay escuelaman rinaypaq chayqa jinatachá jaykusaq”, nispa. Ñan qelqanayña kasharan juj cartata, “manan jamuyta atisaqchu” nispa. ¡Chayllamanmi qolqe chayamuwaran!

Juj p’unchaymi tempranollata punkuta takayrakamunku. ¡Kichanaykupaqtaq juj hermana chaypi kashasqa sobrepi askha qolqentin! Payqa wakin sullk’a wawankunawan kuskas tutayllamanta jatarispa algodón qoriyaypi llank’asqaku. Jinas nisqaku: “Kay qolqewan hermanonchis richun escuelaman”, nispa. ¡May admirakunapaqmi chayqa karan!  Chaypin chay hermanaqa niwan: “Hermano, riy chay escuelaman. Tukuy imata yachamuy. Kutimuspaykitaq noqaykuta yachachiwayku”, nispa. Bueno, chaymantaqa chay empresamanñataqmi rinay karan pisqa semanata suyayruwanankupaq. Ichaqa manan munawarankuchu. Kunanqa “allipaqchá mana munawarankuchu, ni noqapas chaymanqa jaykuranichu” nispan nini.

Kunanqa Gloriañataq willarisunkichis imaynachus Pine Bluff llaqtapi karayku chayta. “Noqamanqa gustawaranmi chaypi predicay. Mayninqa chunka pisqayoqta iskay chunkata iman estudiotapas qoq kani. Tutaymantanqa wasin-wasintan predicaq kayku tardentaq tutakama estudiota qoq kayku. ¡Maytan gustawaq chayta ruway! Noqamantaqa manachus jina chay llaqtata saqeymanchu karan congregacionkunata visitaspa purinaykupaqqa. Ichaqa Diosmi cambiawaranku”. Arí, juj sumaq llank’anatan Dios qowaranku.

Pine Bluff llaqtapi precursorkuna jina llank’ashaqtiykun solicitudta junt’arayku precursor especial kanaykupaq. Watukuq umalliqmi munasharan Texas llaqtapi juj congregacionman yanapakuq rinaykuta, chaymi nisharayku “precursor especialpaschá kasunchis” nispa. Juj ladopiñataqmi yanapakuyta munasharayku. Ichaqa manan ima noticiapas chayamuwarankuchu. Ichaqa 1965 watapin enero killapi juj carta chayamuwasqaku. ¡Watukuq umalli kanaypaqmi nombrawasqaku! Chay tiempollapitaqmi Leon Weaver hermanotapas nombrasqaku watukuq umalli kananpaq. Kunanqa Estados Unidos sucursalpin coordinador kashan.

Noqaqa manchasqan kasharani. Juj wata ñaupaqta jinan hermano James Thompson willawaran imakunapichus mejoranay kasharan chayta, imaynachus watukuq umalliqkuna kananku chaytawan. Hermanokunata visitasqayman jinan noqaqa nirani: “Allin horapichá chay hermanoqa yanapawaran”, nispa. Hermano Thompsonllataqmi superintendente distrito jina visitamuwaranku. Imaymanatan chay hermanomantaqa yacharani.

Chay tiempopiqa manan allin entrenasqachu puriqku watukuq umalliqkunaqa. Juj semanan juj watukuq umalliqwan visitarayku juj congregacionta, chaypin rikurani imaynatachus ruwashan chayta. Jamuq semanapitaq payñataq qhawawaran imaynatachus ruwashani chayta. Chaymantan ichaqa sapallayña puriq kani. Chay hermano ripuqtinmi Gloriata nirani: “¿Imaynataq noqallanchisri kasunchis?”, nispa. Chaymantan ichaqa kayta repararani: Sichus qan yanapachikunki chayqa hermanokunaqa yanapallasunkin. Chay hermanokunamanta wakinmi karan James Brown, paypas watukuq umalliqmi karan. Jujkaqtaq karan Fred Rusk, payqa Betelpin llank’aran.

Chay tiempokunapiqa astawanraqmi millayta trataqku yana runakunata. Juj kutinmi Tennessee  llaqtata visitashaqtiyku Ku Klux Klan organizacionqa juj marchata ruwaran. Chay tiempopin hermanokunawan predicashaspa samariq jina juj ratolla hamburguesa mijuna restauranteman jaykurayku. Bañoman jaykuqtiymi juj millay runa qhepayta jaykuramusqa, manchakuymi uyanpas kasqa. Ichaqa juj jatunkaray blancón hermanon qhepaykuta jaykumullasqataq: “¿Allinchu kashanki wayqey Samuel?”, nispa. Chayta uyarispan chay runaqa apuraylla lloqsirapun. Runapura qhawanakuyqa manan yana o yuraq runa kasqanraykuchu kan, aswanpas Adán Evaq causanpin chaykunaqa kashan. Chaytan tiempoq pasasqanman jina yacharani. Chaymantapas ima colorña kanki chaypas juj cheqaq hermanoqa sonqomantapunin munakusunki, vidanta imaraqmi payqa qanrayku qonman.

12 watatan watukuq umalli jina purirayku, 21 watataq superintendente de distrito jina. May munayni chay tiempokunaqa karan, imaymana bendicionkunatan chaskiraykupas. Chaymantapas juj sumaq bendicionmi suyawashasqaku. 1997 watapin agosto killapi Estados Unidos Betelman invitawaranku. ¡May kusikuymi chayqa karan! 38 watañan kasharan primera vezta Betelman jaykunaykupaq solicitudta junt’asqaykuqa. Chhaynapin Betelpi serviyta qallarirayku. “Juj tiempollachá kaypiqa kasaqku”, nispan nisharani. Ichaqa manan chhaynachu karan.

Qallariypiqa predicacionta qhawariq hermanokunawanmi llank’arani. ¡Imaymanatan chaypiqa yacharani! Lliu Estados Unidosmanta watukuq umalliqkunaq tapukuyninta congregacionpi umalliqkunaq tapuykunata iman chaypi hermanokunaqa kutichiqku. Maytan “gracias” nini chay hermanokunata pacienciawan yanapawasqankumanta. Wajmanta chay llank’anaman kutiyman chayqa manachus jina ima ruwaytapas atiymanchu.

Betelpi kayqa may munaymi, gustawankun kaypi llank’ayqa. Noqaykuqa tutallamantan jatariq kayku, chhaynaman yachasqan karayku, chayqa kusatan yanapawanku kay Betelpipas. Yaqa juj watamanta jinan umalliq t’aqapi predicacionmanta encargakuqkunata yanapayta qallarirani. 1999 watapitaq umalliq t’aqapi kanaypaq nombrasqa karani. Imaymanatan chaypiqa yacharani. Chaypi rikusqayman jinaqa Jesucristopunin kay mundopi Diospa llaqtantaqa umallishan manan runachu.

Imakunachus pasawasqanpi piensaspan profeta Amosta yuyarini. Payqa oveja michiqmi karan, k’ita higoskunallatan pallakuqpas, chaytaqa wajchakunallan mijuqku. Diosmi ichaqa profeta kananpaq churaran, imaymanakunawanmi bendeciranpas (Amós 7:14, 15). Chhaynatan noqawanpas Diosqa ruwaran. Campesino runaq wawanña karani chaypas, imaymanatan Diosqa qowaran, manan ni yupaytapas atiniraqchu (Prov. 10:22). Pobreña nacerani chaypas Diosmi qowan sumaq vidata. Paywanmi noqaqa kusisqa kausani. Manan piensaranipaschu, manan ni mosqoyllapipas rikuranichu khayna vidataqa.