1, 2. ¿Imatatan Balaam rurarqan israelïtakuna mana alliman ishkiyänampaq?

 JUK NUNA ukushta wanutsita munanqanman yarpäshun. Wanutsinampaqqa ukush purinqan sitiukunamanmi trampata churan. Y tsë trampamanqa ukush gustanqan quësuta o machkatam churan. Tsë nuna churanqanta ukush mikoq yëkuptinqa trampam tsaririn.

² Tsë ukushnöllam, mëtsikaq nunakunapis mana allikunaman chäyashqa. Israelïtakunapita yachakurishun. Pëkunaqa, Diosnintsik Äninqan Patsaman manaraq yëkurmi Moabchö këkäyarqan. Israel nacionta ushakätsichö Balaam yanapanampaqmi, Moab nacionpa reyninqa atska qellëta pagarqan. Balaamqa musyarqanmi jutsallakuyaptinqa, Jehovä Dios israelïtakunata ushakätsinampaq kaqta. Oqllanakuy jutsaman ishkitsinampaqmi, Moabpita shipashkunata mandayänampaq patsätsirqan (Nümerus 22:1-7; 31:15, 16; Revelacion [Apocalipsis] 2:14).

3. ¿Imamantan Balaam patsätsinqan israelïtakunata chätsirqan?

 ³ ¿Israelïtakunaqa mana alli rurëman ishkiyarqanku? Awmi. “Moabita warmikunawan pununakur” kayanqampita y santukunata adorayanqampitam, mëtsikaq wanuyarqan. Baal de Peor santuqa melanëpaq rurëkunapa diosninmi karqan. Diosnintsik Änikunqan Patsaman yëkuyänampaq këkarmi, jutsallakuyanqanrëkur 24.000 israelïtakuna wanuyarqan (Nümerus 25:1-9).

4. ¿Imatan oqllanakuy jutsaman mëtsikaq israelïtakunata chätsirqan?

⁴ Kikinkunallaman y munëninkunallaman yarparäkurmi, israelïtakunaqa Balaam patsätsinqan jutsaman ishkiyarqan. Jehovä Diosqa imëkatam pëkunapaq rurashqa karqan. Egiptuchö esclävu kayanqampita jipirmi tsunyaqchö mikuyninkuna qararqan y Änikunqan Patsaman chäyanqanyaqmi yanaparqan. Diosnintsik llapan ruranqantam israelïtakunaqa qonqariyarqan (Hebrëus 3:12). Munëninkunata rurakurmi, penqakuypaq rurëta rurayarqan. Apostol Pablum nirqan, “rakcha rurëkunata rurar kashuntsu, pëkunapita wakin kaqkuna rakcha rurëkunata rurayanqannö” (1 Corintius 10:8).

5, 6. ¿Imatatan yachakuntsik israelïtakunapita?

⁵ Israelïtakunanöllam, Shumaq Patsachö kawakunapaqna këkantsik (1 Corintius 10:11). Kanan witsan nunakunaqa, piwampis oqllanakuyllaman y pununakuyllamanmi masqa yarparäkuyan. Tsënö pensë më tsëchö kaptinmi, Diospa sirweqninkunapis wakinqa tsënöna pensayan. Oqllanakuy jutsamanmi  Diabluqa mëtsikaqta ishkitsishqa (Nümerus 25:6, 14; 2 Corintius 2:11; Jüdas 4).

⁶ Tsëmi kënö tapukunëki: “¿Imatatan munä? ¿Ichik tiempullapa kushishqa këtaku? ¿O Shumaq Patsachö imëpis kushishqa kawakuytaku?”. “¡Rakcha rurëkunapita escapakuyë!” nir Teyta Dios mandamanqantsikta cäsukurqa allim kawakushun (1 Corintius 6:18).

7, 8. (1) ¿Imakunatan melanëpaq rurëkuna kayan? (2) ¿Ima mana allikunamantan melanëpaq rurëkunaqa chätsikun?

⁷ Mëtsikaq nunakunam mana penqakur mana allikunata rurayan, y manam Diosnintsik mandakunqanta cäsukuyantsu. Diospa Palabran mana alli kanqanta nikaptimpis, manaraq casakurmi wätanakuyan. Y këkunapis melanëpaq rurëkunam kayan: ollqupura y warmipura kakuyanqan, animalkunawan kakuyanqan, shimipa ruranakuyanqan, sikipa ruranakuyanqan y juk nunapa o warmipa partinkunata yatapëmi. Këkunapita parlakuyqa penqakuypaqmi, tsënö kaptimpis, Diosnintsik imakunata chikinqantaqa allim musyanantsik. (Rikäri 249 päginachö 23 kaq yachatsikuyta “Mana penqakur y melanëpaq rurëkuna”).

⁸ Tsë melanëpaq rurëkunata ruraq nuna mana arrepentikuptinqa, Diospa sirweqnin manana kanampaqmi Bibliachöqa nin (1 Corintius 6:9; Revelacion 22:15). Tsëta ruraq nunaqa mana allim sientikun y manam pillapis pëman markäkuntsu o yärakuntsu. Tsëkunata rurarqa llakishqallam kakuyan, mana munëkarmi qeshyaq tikrariyan, wayichöpis pelyarllam  kakuyan, qeshyakurkuyan y wakinqa hasta wanuyanmi (leyi Gälatas 6:7, 8). Melanëpaq rurëkuna mana allikunaman chätsikunqanta yarparqa, manachi tsëkunata rurayanmantsu. Wakinkunaqa munëninkunallaman yarparäkurmi tsë jutsakunaman ishkiyashqa. ¿Imatan tsë rurëman chätsikun? Ollquwan warmi oqllanakuykaqta videuchö rikaräkuymi.

9. ¿Imanirtan ollquwan warmi oqllanakuykaqta videuchö rikarëqa mana alli?

⁹ Ollquwan warmi oqllanakuykaqta videuchö rikarëqa, piwampis pununakuy munëmanmi chätsikun. Periödicukunachö, librukunachö, cancionkunachö, televisionchö y Internetchömi tsëqa këkan. Wakin nunakunaqa, tsëta rikaräkuy mana imananqantam niyan. Tsëta rikaraqkunaqa melanëpaq rurëkunallamanmi yarparäkuyan, animalkunapitapis peormi portakuyan, japallanlla këkar piwampis pununakuykaqnö sientikuyänampaqmi partinkunata yataräkuyan, casädukunapis maqanakurllam kakuyan y wakinqa hasta rakikäyashqam (Romänus 1:24-27; Efesius 4:19). (Rikäri 250 päginachö 24 kaq yachatsikuyta “Partinkunata yataräkoqkuna”).

10. ¿Imanötan Santiägu 1:14, 15 ninqan yanapamantsik oqllanakuy jutsaman mana ishkinapaq?

¹⁰ ¿Imatan oqllanakuy jutsaman chäratsimashwan? Santiägu 1:14, 15 kënö nimantsik: “Cada ünum pruëbaman churakan munënin inkitaptin y shonqunchö patsakäriptin. Tsënam tsë munë winarirqa, jutsata rurëman chätsikun; y jutsata rurënam, wanïman  chätsikun”. Mana alli pensëkuna peqantsikman o umantsikman chäramuptinqa, jinan höram ushakätsinantsik. Televisionta o computadörata rikarëkaptiki ollquwan warmi oqllanakuykäyanqan yurimuptinqa upiratsi. Tsë mana alli munëkuna shonquntsikchö yuriptinqa, jutsamanmi chäratsimäshun (leyi Mateu 5:29, 30).

11. ¿Imanötan Jehoväqa mana alli munënintsikta ushakätsinapaq yanapamantsik?

¹¹ Teytantsik Jehoväqa mana alli munëkunayoq kanqantsikta, y ushakätsita puëdinqantsiktapis musyanmi. Palabranchömi kënö nin: “Cuerpïkikunachö këkaqkunapa mana alli munëninkunata chipyëpa ushakätsiyë, rakcha rurëkuna munëta, melanëpaq rurëkuna munëta, oqllanakïta ërayëpa munëta, mana alli kaqkunata imëpis munëta y imatapis ërayëpa munëta,  tsëqa imäginkunata adorë cuentam” (Colosensis 3:5). Jehoväqa mandamanqantsikta cäsukunapaqmi yanapamantsik (Salmus 68:19). Ollquwan warmi oqllanakuykaqta videuchö rikarëman y partinkunata yataräkuymanmi, juk jövin ishkirqan. Llapankuna tsëta rurayanqanta estudiaq mayinkuna niyaptimpis, pëqa kënömi nin: “Tsëkunaqa jutsa rurëkunamanmi chätsimarqan, y tsërëkurmi llakishqalla kakoq kä”. Jehovä Dios yanapaptinllam mana alli munëninta y melanëpaq rurëkunata dejarqan. Mana alli munëkunayoq karqa, Jehovämanmi mañakunantsik, pëqa “mas puëdeq” kallpanwanmi yanapamäshun (2 Corintius 4:7; 1 Corintius 9:27).

12. ¿Imanirtan shonquntsikta cuidanantsik?

¹² Salomonmi nirqan: “Shonqïki allita yarpaptinqa allim kawakunki. Tsënö këkaptinqa mana allikunata mana yarpänëkipaq shonqïkita shumaq cuidë” (Proverbius 4:23). Shonquqa imanö nuna kanqantsiktam rikätsikun, y Jehoväqa tsëtam mas rikan. Rikanqantsikqa alliman o mana allimampis chäratsimashwanmi. Jobmi kënö nirqan: “Shonqüchömi yarparqä pï shipashtapis mana rikapänäpaq ni mana munapänäpaq” (Job 31:1). Imata rikanqantsikta y imaman pensanqantsiktam cuidanantsik. “Ama munëkullëtsu mana allikunata rikänäpaq” nirmi Jehoväman mañakunantsik (Salmus 119:37).

13. ¿Alli yanasakunataku Dïna akrarqan?

¹³ Amïgukunaqa alliman y mana allimampis chäratsimashwanmi. Alli amïgukunata akranqantsikqa,  Teyta Dios mandamanqantsikta cäsukunapaqmi yanapamäshun (Proverbius 13:20; leyi 1 Corintius 15:33). Jacobpa wamran karmi, Dïnaqa Diosta sirweq familiachö winarqan. Tsënö kaptimpis, pëqa Canaan nacionpita shipashkunawanmi yanasa tikrarqan. Tsë nacionpita nunakunaqa manam Jehoväta sirwiyaqtsu y melanëpaq rurëkunatam rurayaq (Levïticu 18:6-25). Yanasankunawan këkarmi, Dïnaqa Siquem jövinta reqirqan. Siquemqa ‘tëtanpa castanchö mas respetädu jövin’ karpis, manam Jehovä Diosta kuyarqantsu. Kë jövinqa, Dïnatam kuyakurkurqan (Genesis 34:18, 19).

14. ¿Imatan Dïnata pasarqan?

¹⁴ Siquemqa manaraq casakur piwampis punukuy allilla kanqanta nirmi, Dïnata “violarqan” (leyi Genesis 34:1-4). Tsërëkurmi, Dïna y familiampis imëka mana allikunapa y llakikuykunapa pasayarqan (Genesis 34:7, 25-31; Gälatas 6:7, 8).

15, 16. Imatapis manaraq rurarqa, ¿imatatan ruranantsik?

¹⁵ Dïnapitaqa yachakuntsik, Jehovä Diosnintsik mandakunqanta mana cäsukuyqa mana alliman chätsikunqantam. Proverbius 13:20 kënö nin: “Yachëyuq nunawan purirqa yachëyuqmi tikran. Mana yachëyuq nunawan purirqa mana allikunatam yachakun”. Diospa Palabran ninqannö allita rurashqaqa manam llakikushuntsu (Proverbius 2:6-9; Salmus 1:1-3).

¹⁶ Manaraq imatapis rurarmi Bibliapita yachakunantsik, Diosman mañakunantsik y alli juiciuyoq y markäkïpaq sirwipakoq nimanqantsiktam cäsukunantsik  (Mateu 24:45; Santiägu 1:5). Llapantsikmi musyantsik jutsasapa kanqantsikta (Jeremïas 17:9). Oqllanakuy jutsaman rurëkanqantsik chätsimänapaq kaqta pillapis nimashqaqa, ¿wiyakushuntsuraq? ¿O piñakushuntsuraq? (2 Rëyes 22:18, 19).

17. ¿Wakinkuna nimanqantsikta wiyakuyqa yanapakunku? Willakaramuy.

¹⁷ Juk panita trabajaq mayin shumaq tratanqanman y yarquyänampaq ninqanman yarpärishun. Diospa sirweqnin mana karpis, kë nunaqa yachanëpaq y shumaq parlakoqnömi rikakun. Tsë nunawan juntu këkaqta rikarnin pillapis parlapaptinqa, ¿imataran tsë pani ruranman? ¿Tsapäkunqatsuraq o wiyakunqatsuraq? Tsë nunawan imëpis yarqurninqa oqllanakuy jutsamanmi ishkirinman. Y tsëta rurarqa, shonqun ninqanllatam wiyakuykanman. Teytantsik  Jehoväta kuyarqa allikunatam ruranqa (Proverbius 22:3; 28:26; Mateu 6:13; 26:41).

18, 19. ¿Imatatan Josë rurarqan mana jutsallakunampaq?

¹⁸ Josëqa, jövin kanqampitam Egiptuchö esclävu karqan. Pëtaqa, patronnimpa warminmi punukuykuyänampaq cada junaq neq. Tsënö kaptimpis, Josëqa Jehovä Diosta kuyar y tsë rurëqa mana alli kanqanta musyarmi, pëwan punukuyta munarqantsu. Esclävu karmi, Josëqa juk läduchö trabajëta puëdeqtsu. Patronnimpa warmin punukuykuyänampaq tsarikurkuptinmi, Josëqa ras ewkurqan (leyi Genesis 39:7-12).

¹⁹ Tsë warmiwan punukuyllaman yarparäkurqa, Josëqa jutsamanmi ishkirinman karqan. Josëqa, Jehovä Dios kushishqa kanantam masqa munarqan. Tsëmi tsë warmita kënö nirqan: “Patronnïqa [...] qamllatam warmin kaptiki makïmanqa churamushqatsu. Tsënö markäkëkämaptin ¿imanöparaq Teyta Diosta piñatsir jutsata ruräman?” (Genesis 39:9).

20. ¿Imanirtan Josë ruranqanqa Jehoväta kushitsirqan?

²⁰ Markampita y familiampita karuchö këkarpis allikunata ruraptinmi, Jehovä Diosqa Josëta yanaparqan (Genesis 41:39-49). ¡Josë ruranqanta rikarmi Jehoväqa kushikurqan! (Proverbius 27:11). Oqllanakuy jutsaman mana ishkinapaqqa, Diospa Palabran ninqantam yarpänantsik: “Jutsa rurëta mantsakuqkunataqa Teyta Dios kuyanmi. Pëman markäkuqkunataqa cuidanmi. Aksë [mana alli] nunakunapa makinpitapis salvanmi” (Salmus 97:10).

21. ¿Imatatan juk jövin Josënölla rurarqan?

 ²¹ Kanan witsan Diospa sirweqninkunapis, alli kaqta rurayänampaq y mana alli kaqta chikiyänampaqmi kallpachakuyan (Amos 5:15). Llapantsikmi Teytantsik Jehovätaqa kushitsita puëdintsik. Matemätica exäminchö yanapaptinqa pëwan pununampaq kaqtam, estudiaq mayin shipash juk wawqita nirqan. ¿Imatatan kë jövin rurarqan? Josënöllam rurarqan. Kënömi willakun: “Manam munarqätsu. Diosnintsik mandakunqanta musyarmi, mana allitaqa rurarqätsu”. Melanëpaq rurëkunaqa, llakikuyman y penqakuymanmi chätsikun (Hebrëus 11:25). Teytantsik Jehoväta cäsukurqa kushishqam kawakushun (Proverbius 10:22).

22, 23. ¿Imanötan Jehoväqa yanapamantsik jutsallakushqa?

²² Diabluqa imëkanöpam oqllanakuy jutsaman ishkitsimënintsikta munan. Höraqa llapantsikmanmi mana alli pensëkuna chäramun (Romänus 7:21-25). Teytantsik Jehoväqa allim reqimantsik y “allpallapita kashqantsiktapis musyanmi” (Salmus 103:14). ¿Imataraq juk wawqi o juk pani ruranman jutsaman ishkishqa karqa? Jutsallakushqa karpis, arrepentikuptinqa Jehovä Diosqa ‘perdonëkunqam’ (Salmus 86:5; Santiägu 5:16; leyi Proverbius 28:13).

²³ Teytantsik Jehoväqa, yachatsimänapaq y yanapamänapaq churamunqan nunakunawanmi yanapamantsik (Efesius 4:8, 12; Santiägu 5:14, 15). Pëkunaqa, Diosnintsikta yapë kushishqa sirwinapaqmi yanapamantsik (Proverbius 15:32).

24, 25. (1) ¿Ima ninantan alli pensëkur imatapis rurëqa? (2) Y alli pensëkur imatapis rurëqa, ¿imanötan yanapamantsik?

²⁴ Jehovä Dios mandakunqanqa llapanchömi yanapamantsik. Proverbius 7:6-23 parlanqan upa jövinnöqa, manam këta munantsiktsu. Pëqa upa karmi oqllanakuy jutsaman ishkirqan. Alli yarpëkur imatapis ruranapaqqa, manam yachaq o musyaq nunaraqtsu kanantsik. Tsëpa rantinqa, Diosnintsik munanqannömi kawakunantsik y mandamanqantsikkunatam cäsukunantsik. Biblia ninqanta ama qonqashuntsu: “Yachakushqannö kawaq nunaqa kushishqam kawakun” (Proverbius 19:8).

²⁵ Teytantsik Jehovä ruranqanman pensarqa, mandamanqantsikta cäsukuy mas alli kanqantam rikäshun. Y cäsukurninqa kushishqam kawakushun (Salmus 19:7-10; Isaïas 48:17, 18). Bibliam kënö nin: “Kuyakuq kashqanta musyayänëkipaq Teyta Diosman markäkuyë” (Salmus 34:8). Jehovä imëkanöpa yanapamanqantsikman yarparqa masmi kuyashun. Rasumpa kaqman, alli kaq rurëkunaman, kuyanëpaq kaqman y respetëpaq kaqmanmi masqa yarparänantsik (Filipensis 4:8, 9). Alli kaqta rurashun y mana alli kaqta chikishun. Jehovä Dios yachatsimanqantsikta wiyakurqa kushishqam kawakushun (Isaïas 64:8).

26. ¿Imapitatan qateqnin yachatsikuykunachö yachakushun?

²⁶ Teytantsik Jehoväqa japallantsik o casakushqa karpis kushishqa y alli kawakunantsiktam munan. ¿Imataraq rurayänan casakushqa kaqkuna kushishqa kayänampaq? Qateqnin yachatsikuykunachömi tsëpita yachakushun.