Ipan se keski xiuitl tlen panotok, miakej maseualmej tlen kampa ueli euaj kiitstokej tlen Biblia kiijtoua eli melauak. Maske ipan ni tonali sekij kichiuaj tlen Biblia kiijtoua, miakej kiijtouaj san kipia miak tlapoualistli tlen amo nelia panok uan tlen amo techpaleuia. Ta, ¿tlake timoiljuia? ¿Uelis tijpantisej tlen melauak ipan Biblia?

¿Kenijkatsa uelis tijmatis tlaj nelia uelis timotemachis ipan Biblia? Ximoiljui miak xiuitl tijpixtok se mouampo katli amo kema mitskajkayajtok, ¿timotemachiskia ipan ya? Uajka, ¿timoiljuia Biblia nojkia eli kej nopa touampo? ¿Nochipa kiijtoua tlen melauak? Ma tikitakaj se keski tlamantli tlen kiampa kinextia.

Amo istlakatkej katli kiijkuilojkej

Katli kiijkuilojkej Biblia amo tleno kitlatijkej pampa nojkia kiijkuilojkej kema mokuapolojkej uan tlake amo kuali tlamantli kinextijkej. Kiampa kichijki tlajtolpanextijketl Jonás, ya kiijkuilok kenijkatsa amo tlaneltokak (Jonás 1:1-3). Kema tlanki kiijkuiloua nopa pilamochtsi, kiijtok toTeotsij kitlalnamiktijtoya uan amo kiijkuilok kenijkatsa kipatlak kej moiljuiyaya pampa amo moueyimatki (Jonás 4:1, 4, 10, 11). Katli kiijkuilojkej Biblia kiijtojkej nochi tlen kinpanok, nopa kinextia inijuantij tlauel kinpaktiyaya kiijtosej tlen melauak.

Tlen kiijtoua tlauel techpaleuia

¿Nochipa uelis techpaleuis Biblia ipan tonemilis? Kena. Ximoiljui tlake kiijtoua Biblia techpaleuis kuali ma timouikakaj ininuaya sekinok. Kiijtoua: “Uajka xikinchiuilikaj sekinok, iuikal keja inkinekij sekinok ma inmechchiuilikaj” (Mateo 7:12). “Kema se akajya kinankilia ika yejyektsi seyok tlen kualantok, nimantsi kiseseltia” (Proverbios 15:1). Uejkajkia tlauel kinpaleuik tlen kiijtoua Biblia, uan nama nojkia uelis techpaleuis.

 Kiijtoua tlen nelnelia panok

Ipan miak xiuitl tlen panotok, arqueólogos kiitstokej tlen Biblia kiijtoua nelia panok, nojkia kiitstokej nelia eltoya nopa altepemej uan nelia itstoyaj nopa maseualmej. Ma tikitakaj se tlamantli. Biblia kiijtoua kema itstoya Nehemías se keskij maseualmej katli euayayaj altepetl Tiro mochantijtoyaj ipan Jerusalén, uan inijuantij kiuikayayaj “michimej uan miak tlamantsitsij para kintlanamakiltisej israelitajmej” (Nehemías 13:16).

¿Onka tlamantli tlen kinextia nelia tlen Biblia kiijtoua? Kena, pampa miakej arqueólogos kipantijtokej se keski tlamantli tlen kinextia uejkajkia israeleuanij uan katli euayayaj Tiro motlanamakiyayaj. Nojkia ipan Jerusalén kipantijkej tlalijtik ininuijtso michimej tlen kinitskiyayaj ipan ueyi atl Mediterráneo, ni kinextia tlanamakanij tlen Tiro kinamakayayaj nopa michimej ipan Jerusalén. Kema se historiador kiitak nochi ni tlamantli, kiijtok: “Uelis kej kiijtoua Nehemías 13:16, maseualmej tlen Tiro kena kinamakayayaj michimej ipan Jerusalén”.

Sanse ika tlen tlamachtia ciencia

Maske Biblia eli se amochtli tlen kamanalti tlen toTeotsij uan kiijtoua tlen panok uejkajkia, nojkia eli se amochtli tlen eli temachtli, pampa xitlauak kiijtoua tlen ixtlamatinij kipantijtokej. Ma tikitakaj se tlamantli.

Uelis se tres mil quinientos xiuitl, Biblia ya kiijtojtoya Tlaltipaktli san eltok “ajakatipa” (Job 26:7). Tlen kiijtoua Biblia amo eli sanse ika tlamantli tlen moiljuiyayaj maseualmej kema kiijtouayayaj Tlaltipaktli eltoya aixko o se ueyi ayotl o tortuga kimamajtoya. Maske ya panotoya se mil cien xiuitl ika kiijkuilojtoyaj pilamochtsi Job, maseualmej nojua kineltokayayaj Tlaltipaktli eltoya ipani se tlamantli. Ipan xiuitl 1687 nopa científico Isaac Newton, kiixtonki tlake eli nopa gravedad uan kenijkatsa ni tlamantli kichiua Tlaltipaktli ma elto san ajakatipa uan ma momalakacho kampa kinamiki. Ni tlamantli kimatkej se 300 xiuitl uan ipan Biblia ya moijtojtoya kipano se tres mil xiuitl.