Boba Balwa na Leza Bakakomenwa!
Boba Balwa na Leza Bakakomenwa!
“Bakalwa nobe; ino nanshi kebakakukomenapo.”—YELEMIA 1:19.
1. I mwingilo’ka wāpelwe Yelemia, ne wāingile’o mu myaka inga?
YEHOVA wāpele Yelemia mwingilo wa kwikala mupolofeto wa kukanena ku mizo. (Yelemia 1:5) Mwādi mu myaka ya Yoshia Mulopwe muyampe wābikele pa Yuda. Mwingilo wa Yelemia wa bupolofeto wāendelele kufika ne mu myaka yābadikile bimbidikita bya bene Babiloni bāile kukwata Yelusalema ne kusela bantu ba Leza bu misungi.—Yelemia 1:1-3.
2. Yehova wākomeje Yelemia muswelo’ka, ne kulwa na uno mupolofeto kyādi kishintulula bika?
2 Misapu ya butyibi bwa Leza yāsapwile Yelemia yādi ya kumukolomwena lwana. Ino Leza wāmuningisha pangala pa byobya byādi bimutengele. (Yelemia 1:8-10) Kifwa, mutyima wa mupolofeto wākomejibwe na bino bishima: “Bakalwa nobe; ino nanshi kebakakukomenapo, mwanda ami ngidi nobe [wa] kukunyongolola.” (Yelemia 1:19) Kulwa na Yelemia kyādi kishintulula kulwa na Leza. Dyalelo, Yehova udi na kisumpi kya bengidi badingakene na mupolofeto wandi, bapelwe mwingilo na owa wāingile Yelemia. Basapulanga kinenwa kya Leza kya bupolofeto pakubulwa moyo, pamo bwa Yelemia. Uno musapu utala bantu bonso ne mizo yonso mu biyampe nansha mu bibi mungya mulondolwelo wabo ku ao. Bantu balwa na Leza badi’ko, pamo’nka na mobādi bekadile’ko mu kitatyi kya Yelemia, bakalakanya bengidi bandi bapyasakane mu mingilo yabo ibapele Leza.
Kutambwa Bulwi kwa Bengidi ba Yehova
3. Mwanda waka bengidi ba Yehova batambwanga bulwi?
3 Bantu ba Yehova batambwanga bulwi tamba ku ngalwilo kwa myaka ya tutwa 20. Mu matanda mavule, bantu ba nshikani bakimbanga nyeke kujikila mashinda—bine, bafwila kutalaja—busapudi bwa myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza. Batononwa na Kinkwa netu mwine mukatakata, Dyabola, “unangakana bwa ntambo ubuluma, ukimba wakubokota.” (1 Petelo 5:8) Pāpwile ‘bitatyi bitungwe bya mizo’ mu 1914, Leza wābikikile wandi Mwana ke Mulopwe mupya wa pano pantanda, wāmupa lupusa amba: “Bikala bulopwe umbukata mwa boba bakushikilwe.” (Luka 21:24; Mitōto 110:2) Kidishitu pa kubikala, wāfundula bidi Satana momwa mūlu, wāmukusa kufulakufula kwa ntanda. Dyabola i muyuke amba kakitatyi kandi ke katyetye, o mwanda upwila mpumpu ya bukalabale bwandi pa bene Kidishitu bashingwe-māni ne bapwani nabo. (Kusokwelwa 12:9, 17) I bipa’ka bilupukile ku kuno kutambwa bulwi kwa kyaba ne kyaba na bano bakinkwa na Leza balwa nandi?
4. I matompo’ka afikile bantu ba Yehova mu bula bwa Divita I dya Ntanda, ino i bika byalongekele mu 1919 ne mu 1922?
4 Mu Divita I dya Ntanda, bengidi ba Yehova bashingwe-māni bātenwe na matompo mavule. Basepwa bya kibengo ne kuvubilwa myanda ya bubela, batebwa na bibumbo bya bantu’nka bwa banyema, ne kukupilwa pa mulongo. Bāikala ‘kushikibwa na mizo yonso,’ monka mwēkinenene Yesu. (Mateo 24:9) Mu kavutakanya ka divita, balwana na Bulopwe bwa Leza bāingidije bunwa bumo bonka bwāingidijibwe padi Yesu Kidishitu. Bavubila bantu ba Yehova bya bubela amba bongolanga bantu, kupwa bālondelela’nka ne pa kitako kine kya bulongolodi bwa Leza bumweka na meso. Mu Kweji wa Butano 1918, kwālupulwa mikanda ya kukuta J. F. Rutherford, wādi mwimaniji wa Sosiete, pamo ne bengidi nandi basamba-babidi. Bano bana-balume 8 bātyibilwa nsambu ya kukutwa buloko bukomokomo, bātumwa mu kifungo mu Atlanta, Jeorji, Amerika. Myeji kitema pa kupita’po, bākutululwa. Mu Kweji wa Butano 1919, kidye kyātyiba amba bano basambilwa kebadipo na mwanda wibakutyilwa, ponka’po butyibi bwāalamuka. Kīmu kyātundulwilwa ku kisambo kikwabo, ino mwenda mafuku, Leta wēbakutulula, Tutu Rutherford ne bengidi nandi bābingijibwa ku myanda yonso ya buvubavuba yēbakutyīlwe. Bāshilula monka mingilo yabo, bālonga ne bitango mu Cedar Point, Ohio, mu 1919 ne mu 1922 byāpele mwingilo wa busapudi bwa Bulopwe lubilo lupya.
5. Batumoni ba Yehova bānekenye muswelo’ka mu umbikalo wa Nazi mu Alemanye?
5 Mu myaka ya 1930, malopwe a kaninga-mpo āshilula kumweka, Alemanye, Itadi ne Jampani bekuta mu Dikuta dimo dya kwiumana na bakwabo. Ku ngalwilo kwa myaka dikumi’yo, kupangwapangwa kwa malwa kwa bantu ba Leza kwāshilula, nakampata mu Alemanye mwādi mubikele umbikalo wa Nazi. Kukankajibwa kwātūlwa’ko. Mobo asantaulwa, bantu badi’mo bakutwa. Bavule bāelwa mu makomponi a masusu mwanda wa kupela kobādi bapela kutuna lwitabijo lwabo. Kitungo kya kulwa na Leza ne na bantu bandi kyādi kya kusaka kukubija Batumoni ba Yehova mu umbikalo wa kasusu. Pāendele Batumoni ba Yehova ku bidye mu Alemanye kukabingija byabo byepelo, Mwingilo Wimanine Bidye wa Reich wāteakenye mulangwe wakubulwa kwendela’mo wa kukimba kulombola amba kebafwaninwepo kupebwa bwanapabo. Mulangwe’o unena’mba: “Bidye kebifwaninwepo kukomenwa pangala pa kulonda munenena bijila bitupu; ino binenwe kukimba ne kusokola miswelo ya kufikija pa mfulo biselwa byabyo bikomokomo, nansha shi kudi makambakano makomo namani.” Kino kishintulula amba kekudipo kya butyibi boloke bwādi’ko. Balungu ba Nazi bākomeja mwanda, amba mingilo ya Batumoni ba Yehova i mibi, mityani, kadi ‘ivutakanyanga lūbako lwa Ntanda Mikutyile Umbumo.’
6. I bukomo’ka bwālongelwe mwanda wa kwimika mwingilo wetu mu Divita II dya Ntanda ne mu myaka yalondele’po?
6 Mu Divita II dya Ntanda, bantu ba Leza bakankajibwe ne kutūdilwa bijika mu Ostrali, mu Kanada, ne mu Matanda Makwabo Elungile ku Mutamba wa Angeletele—mu Afrika, mu Azia, ne mu bisanga bya Karaibe ne bya Pasifike. Mu États-Unis, balupusa balwana netu ne bantu basapwilwanga myanda mu muswelo munyengakane bākutyile ‘nkuku ya nshikani abyo bijila ponka.’ (Mitōto 94:20) Myanda ya kwimuna ndalapo ne ya bijila bya kukankajañana kusapula ku njibo ne njibo yāimukilwe mu bidye, ebiya mbila miyampe yātyibilwe’po na bidye mu États-Unis yāshimika lupopo lwa kyalwilo kya kulondela’po mu bisambo bya kukimba bwanapabo bwa mutōtelo. Yehova wātenga’po kuboko, bukomo bwa balwana bwākomenwa. Divita dya mu Bulaya pa kupwa, ne kukankajibwa nako kupwididile. Batumoni tununu ne tununu bādi bakutyilwe mu makomponi a masusu a mu Alemanye bākutululwa, ino abo bulwi kupwa mpika. Kinondanonda na Divita II dya Ntanda, Divita dya Munshimunshi dyāshilula. Mizo ya Bulaya bwa Kutunduka yāshilula kulondalonda bantu ba Yehova. Leta wāshilula kukalakanya ne kwimika mingilo yetu ya busapudi, ya kulupula mabuku, ne ya kulonga bitango. Bavule bākutyilwe, bātumwa ku makomponi a kwingijibwa kaji kakomokomo.
Mwingilo wa Busapudi Ubaendelela!
7. I bika byatene Batumoni ba Yehova mu ino myaka mu Polonye, mu Rusi ne mu matanda makwabo?
7 Myaka makumi pa kupita’po, mwingilo wa busapudi bwa Bulopwe wāshilula monka. Mu Polonye, nansha byomwādi mukidi buludiki bwa Kikoministe, ino Batumoni bāpelwe’mo lupusa lwa kulonga bitango bya difuku dimo mu 1982. Kupwa bālonga’mo ne bitango bya matanda mu 1985. Mu 1989, pālonda bitango bikatampe bya matanda, bantu tununu ne tununu bātambile mu Rusi ne mu Ukrene bātanwa ku bitango. Enka mu mwine mwaka’o, ba Hongri ne Polonye bāpa Batumoni ba Yehova lupusa lwa kutōta patōkelela. Mu mulanga wa 1989, Mpembwe ya Berlin yapona panshi kakangabanga. Myeji mityetye pa kupita’po, twaitabijibwa na balupusa mu Alemanye wa Kutunduka; katatyi katye, kitango kya matanda kyalongwa mu Berlin. Ku ngalwilo kwa myaka dikumi ya ku mfulo kwa ino myaka tutwa 20, kwalongelwe bukomo bwa kwimona mpala na mpala na banabetu ba mu Rusi. Bamo mu balupusa ba mu Mosku bakafikīlwe, mu 1991 Batumoni ba Yehova bapebwa lupusa. Tamba’nka penepa, mwingilo wa mu Rusi wendanga wilundila’ko bininge, ne mu matanda ādi abadilwa mu U.R.S.S. namo monka na monka.
8. I bika byafikile bantu ba Yehova mu myaka 45 ya kinondanonda na kupwa kwa Divita II dya Ntanda?
8 Nansha kupangwapangwa byokwatyepa’ko mu bifuko bimobimo, ino i kwilundile’ko mu matanda makwabo. Mu myaka 45 ya kinondanonda na divita dya bubidi dya ntanda, matanda mavule apelele kupa Batumoni ba Yehova lupusa lwa kwendelela na mutōtelo wabo. Ne kadi kukankajibwa kwaponene potudi ne pa mwingilo wetu mu matanda 23 a mu Afrika, 9 a mu Azia, 8 a mu Bulaya, 3 a mu Amerika wa Kunshi, ne 4 a mu mizo ya mu bisanga pala pala.
9. Lelo i bika byatene bengidi ba Yehova mu Malawi?
9 Batumoni ba Yehova ba mu Malawi basusukile na kupangwapangwa kwa malwa tamba ku ngalwilo kwa 1967. Banabetu ba mu Malawi bapelele kupota tulata twa bitango bya kipolitike pangala pa mwimanino wabo wa bwine Kidishitu wa kupela kwikuja mu bimyanda bya ntanda. (Yoano 17:16) Kumweshibwa malwa kwashilula monka kinondanonda na mitingi yaelelwe na Kitango kya Kipolitike kya mu Malawi mu 1972. Banabetu balupulwa mu mobo ne kupangwa pa twaji. Bavule banyema mu yabo ntanda, kutyina amba bakepaibwa. Lelo bano badi balwa na Leza, balwa ne na banabetu bandi, banekenye? Nansha dimo! Papwile bimbidikita mu 1999, basapudi ba Bulopwe 43 767 baletele lapolo mu Malawi, kadi mwatanwa bantu 120 000 ne musubu ku bitango bya distrike. Baubaka ne bilo mipya ya musambo mwipata.
Bakimbanga Mwanda wa Kwitujingulula Nao
10. I bika biloñanga bakinkwa ba dyalelo balondalonda bantu ba Leza bidingakene na byālongelwe Danyele?
10 Batupondo, bendeji ba bipwilo, ne bantu bakwabo kebasangelangapo kwivwana musapu otusapula utanwa mu Kinenwa kya Leza. Bakinkwa netu byobatononwa na bemaniji ba Bipwilo bya Ki-kidishitu, bakimbanga muswelo obalangila amba ukwatañene na bijila wa kubingija bulwi bobetulwa. I manwa’ka obengidijanga pamopamo? Mwene i enka mwālongele boba bākutyīle Danyele kitumba? Tutanga mu Danyele 6:4, 5, amba: “Bambikavu ne bamfumu bene bādi ke bakimbe mwanda wa kumujingulula nao Danyele, mwendele bulopwe’bwa; ino kebakōkejepo kutanapo mwanda, nansha kyakutupa kine; mwanda aye wādi wabinebine, nansha kyabudilwe, nansha kyabubi, kekyatenwepo mwadi. Byobiya kwivwana ko badi bano bantu bano’ba amba: Ketukatanapo mwanda padi Danyele uno’u, poso tutana’o’nka mungya kijila kya Leza wandi.” Ne dyalelo, bakinkwa netu bakimbanga mwanda wa kwitujingulula nao. Basalaja konso konso amba kudi “tutango tuleta kyaka,” batela’mo ne Batumoni ba Yehova. Uno muswelo ungi obetumwekeja ku bantu, betushinga bishoto bya bitupu, ne bubela pa mulongo, i bulwi bobalwanga butōtyi bwetu ne kulamata kotulamete ku misoñanya ya Leza.
11. I myanda’ka imo ya bubela inenwanga na bantu bamobamo bakinkwa na Batumoni ba Yehova?
11 Mu matanda amo, mitwe ya mitōtelo ne ya kipolitike ipelanga kwitabija amba tulondanga “bwine-Leza bwine butōka tō, bwa kubulwa kubipa kumeso kwa Leza wetu.” (Yakoba 1:27) Betunena’ko amba tudi na “kipwilo kyampikwa kuyukana,” nansha byotwingila mingilo yetu ya bwine Kidishitu mu matanda 234. Mu 1998, mafuku matyetye kumeso kwa kushilula Kitango kya Matanda “Dishinda dya Leza dya Būmi,” dipepala dimo dya mu Atene dyatelele bishima bya mwendeji wa kipwilo kya Orthodoxe kya Bangidiki, wadi unena’mba “[Batumoni ba Yehova] i ‘kipwilo kyampikwa kuyukana,’” nansha Kidye kya Byepelo bya Bantu kya mu Bulaya byokinena’po bingi. Mafuku matyetye pa kupita’po, julunale mukwabo wa mu kibundi kimo kyonka watela mufundiji umo wa mu kipwilo wadi unena’mba: “[Batumoni ba Yehova] ke ‘kipwilopo kya bwine Kidishitu,’ mwanda kekudipo kintu nansha kimo kyobadi nakyo mu bumo na lwitabijo lwa bwine Kidishitu lwa kukulupila mudi Yesu Kidishitu.” Kino i kintu kya kutulumuka, ke-pantu kekudipo mutōtelo ukankamika bantu kwiula Yesu kupita mulongela Batumoni ba Yehova!
12. Potulwa bulwi bwa kumushipiditu, i bika byotufwaninwe kulonga?
12 Kyotusaka i kubingija ne kukankamija myanda miyampe mungya bijila. (Fidipai 1:7) Inoko pampikwa kutuna lwitabijo lwetu nansha kuzubulula kulamata kotulamete ku misoñanya myoloke ne ku mbila ya Leza. (Tetusa 2:10, 12) Kitulomba ‘kwiningisha mitolo mu kifuka ne kwisamba byonso bitusoñenye Leza,’ pamo bwa Yelemia, pakubulwa kuleka boba balwa na Leza betukwatyije nzuba. (Yelemia 1:17, 18) Kinenwa Kikola kya Yehova i kitulombole kala patōka mwiendelejo moloke otufwaninwe kwikala nao. Ketusakilwapo nansha dimo kwikulupija “kuboko kwa ngitu” nansha kukimba kinyemeno mu “mwemba wa Edipito,” ko kunena’mba bukwashi bwa ino ntanda. (2 Bilongwa 32:8; Isaya 30:3; 31:1-3) Mu bulwi bwetu bwa kumushipiditu, ketufwaninwepo kulēmenena pa kwivwanija kwa batwe bene, ino twendelelei na kukulupila mudi Yehova na mutyima wetu onsololo, ye wa kolola matabula etu. (Nkindi 3:5-7) Mwanda shi Yehova aleke kwitukwasha ne kwitulama, mwingilo wetu ukekala wa “bitupu bitupu.”—Mitōto 127:1.
Bapangwapangwa Ino Abo Kutuna Lwitabijo Lwabo Mpika
13. I kika kinenenwa amba kutambwa kwa Yesu na Satana kwākomenwe?
13 Kifwa kikatampe kya muntu wālamete kudi Yehova pampikwa kumutuna i Yesu, wādi utopekwa bya bubela amba ongolanga bantu ne kuleta kavutakanya. Pilato pa kupwa kubandaula mwanda wa Yesu, wāsakile kumulekelela. Ino kibumbo kya bantu, kitononwe na bendeji ba bipwilo, kyāpūkija amba Yesu apopwe, nansha byaādi wampikilwa mwanda. Pa kyaba kya Yesu, abo bālomba’ko Balabasa akutululwe—muntu wākutyilwe buloko pa mwanda wa bupolapola ne kwipaya bantu! Pilato wātompa monka kulanguluka na bakinkwa na Yesu, ino wātunya, wāfula ku kukōkela ku mulangwe wa bantu bādi batūta byungwe. (Luka 23:2, 5, 14, 18-25) Nansha Yesu byaāfwile pa mutyi, kuno kutambwa kwa ku nshikani na Satana kobātambile Mwanā Leza wakubulwa mwanda kwākomenwe komenwē, mwanda Yehova wāsangwile Yesu, wāmuzunzula, wāmutūla ku kuboko Kwandi kwa lundyo. Penepo kupityila kudi Yesu mupebwe ntumbo, mushipiditu sandu wāpungulwilwa pa kipwilo kya bwine Kidishitu—“kipangwa kipya”—kyāshimikilwe mu difuku dya Pentekosa wa 33 K.K.—2 Kodinda 5:17; Bilongwa 2:1-4.
14. I bika byālupukile ku lwana lwa bendeji ba mitōtelo ya Bayuda na balondi ba Yesu?
14 Kepāijijepo, baludiki ba mitōtelo bāshilula kulondalonda batumibwa, ino bano balondi ba Kidishitu kebātalelepo kunena mpika bintu byobāmwene ne byobāivwene. Bana-babwanga ba Yesu bālombele amba: “Abe Yehova, talapo bidi byo bakifuna mifunino yabo! Nanshi betupe mityima, bātwe bapika bobe, tunene mwanda obe kwa kubulwa moyo.” (Bilongwa 4:29) Yehova nandi wālondolola milombelo yabo na kwibayuja mushipiditu sandu wandi ne kwibakankamika bendelele na kusapula pakubulwa moyo. Ponka’po batumibwa bākankajibwa dikwabo kusapula, ino Petelo ne batumibwa bakwabo bātentulula’mba: ‘Tufwaninwe kukōkela kudi Leza bu mulopwe, kupita’ko kukōkela bantu.’ (Bilongwa 5:29) Kuzakajibwa, kukutwa, ne kubepelwa kekwēbalekejepo kulunguluka na mwingilo wabo wa Bulopwe.
15. Ngamayela wādi ani, ne i madingi’ka aāpele bendeji ba mitōtelo bakinkwa na balondi ba Yesu?
15 Le bendeji ba bipwilo bālongele’po kika? “Batapwa ne ku mityima, ke bakimbe konka kwibēpaya [batumibwa].” Inoko Ngamayela, Mufadiseo mufundiji wa Bijila wādi ponka, kadi wādi ulēmekelwe na bantu bonso. Pa kupwa kupangila batumibwa panja pa njibo ya Sanhedrini kitatyi kityetye, Ngamayela wādingila bakinkwa na mutōtelo wabine amba: “Bānwe bene Isalela, tūkanyai bidi, na kyo musaka kulonga bantu bano. . . . Ami nemunena’mba: Kemukikolwai kwibalonga bantu bano! Mwibalekei bitupu, ke-mintu shi ñeni īno, ne īno mīngilo īkale i ya bantu bitupu, nankyo īkalundwilwa panshi. Wivwane kadi shi i ya Leza, nabya kemukamonepo kwibalundwila panshi, mhm, mwanda wa kutyina’mba mwakalwa na Leza.”—Bilongwa 5:33-39.
Kutupu kya Bulwi Kitubundilwa Kiketufika Biyampe
16. Mu bishima bya abe mwine, lombola kikulupiji kipēne Yehova ku bantu bandi?
16 Madingi a Ngamayela ādi mayampe, o mwanda netu tutendelanga potwivwananga bantu betunenena maya. Ino tuyukile amba bwanapabo bwa kutōta botupebwanga i bipa bitambanga ku mutyibilo wa mambo utyibwanga ku bidye na batyibi bambulwa maviyo. Bine, kulamata kotulamete ku Kinenwa kya Leza kekusangajangapo bendeji ba Bipwilo bya Ki-kidishitu ne baludiki bakwabo ba mu Babiloni Mukatakata, umbikalo wa mitōtelo ya bubela. (Kusokwelwa 18:1-3) Ino nansha abo ne boba bobatononanga betulwa bulwi, batwe tukulupile amba: “Nansha kipungwa [kya bulwi], shi kyepi, shi kyepi, kyabundwa kibundilwa abe padi abe kekikafikapo biyampe; kadi ndimi yonso ikatalukila padi abe mu kidye, shi ludimi ka, shi ludimi ka, ukeluponeja; kine kino’ki bo bupyani bwa bengidi ba Yehova, ne boloke bwabo budi ko ndi; i Yehova unena.”—Isaya 54:17.
17. Mwanda waka tukankamene nansha byobetulwa kudi bakinkwa netu?
17 Balwana netu betulwanga pakubulwa mwanda, ino batwe ketwakizozai. (Mitōto 109:1-3) Ketwakilekai bantu bashikilwe musapu wetu wa mu Bible betuzakaje tutune lwitabijo lwetu. Nansha bulwi bwetu bwa kumushipiditu byobwenda bukomena’ko, ino tuyukile kya mfulo. Tusa kwimwena pamo bwa Yelemia kufikidila kwa bino binenwa bya bupolofeto: “Bakalwa nobe; ino nanshi kebakakukomenapo, mwanda ami ngidi nobe [wa] kukunyongolola; i Yehova unena.” (Yelemia 1:19) Bine, tuyukile amba boba bonso balwa na Leza bakakomenwa!
Ukalondolola Muswelo’ka?
• Mwanda waka bengidi ba Yehova batambwanga bulwi?
• Bakinkwa batambanga bantu ba Yehova bulwi mu miswelo’ka?
• Mwanda waka tukulupile amba boba balwa na Leza bakakomenwa?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 24]
Yelemia wādi ukulupile amba Yehova ukekala nandi.
[Kifwatulo pa paje 26]
Bapandile mu makomponi a masusu.
[Kifwatulo pa paje 26]
Bibumbo bilwa Batumoni ba Yehova.
[Kifwatulo pa paje 26]
J. F. Rutherford ne bengidi nandi.
[Kifwatulo pa paje 29]
Mu mwanda wa Yesu, boba bādi balwa na Leza bākomenwe.