Nahibaluan Mo Bala?

Ano ang altar sang “Isa ka Dios nga Wala Makilala” nga nakita ni apostol Pablo sa Atenas?—Binuhatan 17:23.

▪ Ginsambit sang pila ka Griego nga manunulat sang una ini nga mga altar. Halimbawa, ang historian kag geograpo nga si Pausanias, sang ikaduha nga siglo C.E., nagsiling nga sa Olympia, may “altar sang Wala Makilala nga mga dios.” Ang orador kag pilosopo nga si Philostratus nagsiling man nga sa Atenas, “may ginhimo nga mga altar para padunggan ang wala makilala nga mga dios.”

Ginsugid sang manunulat nga si Diogenes Laertius sang ikatlo nga siglo C.E., ang istorya parte sa ginhalinan sang “wala sing ngalan nga mga altar.” Suno sa sugilanon sang ika-anom ukon ikapito nga siglo B.C.E., gintinluan sang isa nga nagahingalan kay Epimenides ang Atenas sa epidemia. Si Diogenes nagsulat: “Nagkuha sia [Epimenides] sang mga karnero . . . kag gindala sila sa Areopago; kag didto ginbuy-an niya sila bisan diin, kag ginsilingan ang mga nagabantay sa ila nga markahan ang mga lugar nga ginlukuhan sang mga karnero kag maghalad sa mga dios didto. Paagi sini, ginsiling nga nadula ang epidemia. Gani bisan subong, mahimo makita sa mga lugar sa Attica ang mga altar nga wala sing ngalan.”

Mahimo nga ang isa pa ka rason kon ngaa ginhimuan sang mga altar ang wala makilala nga mga dios, siling sang The Anchor Bible Dictionary, amo “ang kahadlok nga kon indi mapadunggan ang pila ka dios ukon diosa, maakig sila ukon indi mabaton sang mga tawo ang ila pagpakamaayo.”

Ngaa ginapakanubo sang mga Judiyo sang unang siglo ang mga manugsukot sing buhis?

▪ Halin pa sang una, indi na maayo ang reputasyon sang mga manugsukot sing buhis. Sang unang siglo sa Israel, ginkabig sila nga pinakamalain kag pinakagaruk nga mga tawo.

Daku nga buhis ang ginasukot sang gobierno sang Roma sa mga tawo. Ginakolekta sang mga opisyal sang Roma ang buhis sa duta kag buhis sa kada indibiduwal, pero ang buhis sa mga produkto nga ginaimport, ginaeksport, kag ginapaagi sa isa ka lugar ginapakolekta nila sa isa nga makahatag sa ila sing pinakadaku nga kantidad. Gani ang lokal nga mga negosyante nagbakal sang kinamatarong sa pagsukot sing buhis sa pila ka lugar. Ini nga mga tawo nagapagamit sa mga Romano, gani ginkaugtan sila sang pareho nila nga mga Judiyo, kag ginkabig nga “mga traidor kag apostata, nga nangin malain bangod sa pagpakig-upod nila sa mga pagano,” siling sang M’Clintock and Strong’s Cyclopædia.

Ang mga manugsukot sing buhis kilala nga manugtonto, nga nangin manggaranon bangod sa kuarta sang pareho nila nga mga Judiyo. Ginapataasan sang iban ang buhis sang mga produkto kag ginabulsa ang sobra, kag ginabutangbutangan sang iban ang mga imol para makapangilkil. (Lucas 3:13; 19:8) Bangod sini, ginkabig ang mga manugsukot sing buhis nga mga makasasala, kag suno sa The Jewish Encyclopedia, “indi [sila] puede mangin hukom ukon mangin saksi pa gani.”—Mateo 9:10, 11.

[Retrato sa pahina 18]

Altar sang wala makilala nga dios, kagulub-an sa Pergamum, Turkey

[Retrato sa pahina 18]

Makita sa sining Romano nga iskultura ang manugsukot sing buhis, ika-2 ukon ika-3 nga siglo C.E.

[Credit Line]

Erich Lessing/Art Resource, NY