ДЕКАБРЫН 17–си 2010-ҹу илдә Мәһәммәд Буәзизинин сәбир касасы дашыр. Күчәдә мејвә-тәрәвәз сатан бу 26 јашлы Тунис сакини јахшы иш тапа билмәдији үчүн өзүнү әлаҹсыз һисс едирди. О, мәмурларын рүшвәтхор олдуғуну јахшы билирди. Ҝүнләрин бир ҝүнү мүфәттишләр Мәһәммәдин сатдығы армуд, банан вә алманы мүсадирә едирләр. Тәрәзисини ҝөтүрмәк истәјәндә исә о, буна гаршы чыхыр. Орада олан бәзи шаһидләрин сөзләринә ҝөрә, һәтта бир гадын полис она шиллә вурур.

Өзүнү алчалдылмыш һисс едән вә өзүндән чыхан Мәһәммәд јахынлыгда јерләшән дөвләт идарәсинә ҝедиб шикајәт едир, амма онун шикајәтинә мәһәл гојан олмур. Бинанын габағында дуруб о, дәфәләрлә: «Дејин ҝөрүм, мән аиләми неҹә доландырым?!» — дејә гышгырыр. Сонра үстүнә бензин төкүр вә кибрити чәкиб өзүнү јандырыр. Алдығы јаныг хәсарәтиндән үч һәфтә чәкмир ки, о өлүр.

Мәһәммәд Буәзизинин әлаҹсызлыг уҹбатындан атдығы бу аддым Тунисдә вә өлкәдән кәнарда бөјүк сәс-күјә сәбәб олду. Чохларынын фикринҹә, онун бу һәрәкәти Тунисдә мөвҹуд режимин деврилмәсинә тәкан верди вә чох кечмәди ки, диҝәр әрәб өлкәләрини дә етираз далғасы бүрүдү. 2011-ҹи илдә Авропа Парламенти Буәзизини вә диҝәр дөрд нәфәри «Сахаров адына Фикир Азадлығы» мүкафаты илә тәлтиф етди. Лондонун «Тајмс» гәзети исә ону 2011-ҹи илин адамы елан етди.

Бу нүмунәдән ҝөрүндүјү кими, етираз бөјүк гүввәјә малик ола биләр. Бәс сон заманлар баш верән етираз аксијаларынын сәбәби нәдир? Алтернатив јол вармы?

Бир чох етираз аксијаларынын сәбәбләри ашағыдакылардыр:

• Сосиал системләрдән наразычылыг. Вәтәндашлар биләндә ки, дөвләт вә малијјә системи онларын хејри үчүн чалышыр, етираз етмәк фикирләри олмур — онлар башларыны ашағы салыб мөвҹуд гурулуш чәрчивәсиндә өз проблемләрини һәлл едирләр. Амма инсанлар рүшвәтхорлуг вә һагсызлығын баш алыб ҝетдијини, јалныз аз сајда инсанын јағ-бал ичиндә јашадығыны ҝөрәндә иҹтимаи иғтишашлар үчүн зәмин јараныр.

• Тәкан. Чох вахт инсанларын һәрәкәтә кечмәсинә һансыса һадисә тәкан верир. Мәсәлән, Тунисдә күтләви етиразларын сәбәби Мәһәммәд Буәзизинин һадисәси олмушду. Һиндистанда Анна Һазаре адлы мәшһур фәалчынын рүшвәтхорлуға гаршы башладығы аҹлыг аксијасы 450 шәһәр вә кәнддә тәрәфдашларынын ајаға галхмасына тәкан вермишди.

Мүгәддәс Китабда әсрләр өнҹә бизим дөвр һаггында пејғәмбәрлик едилмишди ки, бәзиләри һакимијјәт сүрәҹәк, диҝәрләри исә онларын әсарәти алтында әзијјәт чәкәҹәкләр (Ваиз 8:9). Әввәлки дөврләрә баханда индики дөврдә коррупсија вә әдаләтсизлик даһа ҝениш јајылыб. Бу ҝүн инсанлар сијаси вә малијјә системләринин онларын үмидләрини неҹә пуча чыхардығындан даһа чох хәбәрдардырлар. Смартфонлар, Интернет вә 24 саатлыг хәбәр бурахылышлары сајәсиндә уҹгар әразидә баш верән һадисә белә ҝенишмигјаслы иғтишашлара тәкан ола биләр.

Етираз аксијаларынын тәрәфдарларынын фикринҹә, бунларын сајәсиндә ашағыдакылара наил олунур:

• Касыблар ағ ҝүнә чыхыр. 1930-ҹу илләрин Бөјүк Депрессијасы вахты Чикагода (АБШ, Иллинојс штаты) баш верән кирајәчиләрин гијамындан сонра шәһәр мәмурлары инсанларын галдыглары мәнзилләрдән чыхарылмасыны дајандырдылар вә бәзи гијамчылар ишлә тәмин едилди. Нју–Јорк шәһәриндә кечирилән буна бәнзәр етираз аксијаларынын нәтиҹәсиндә галдыглары евдән чыхарылмыш 77 000 аилә ҝери гајтарылды.

• Әдаләт өз јерини тапыр. 1955—1956-ҹы илләрдә Монтгомери шәһәриндә (АБШ, Алабама штаты) автобуслара едилән бојкот нәтиҹәсиндә отурма гајдасы илә бағлы сегрегасија гануну ләвғ едилди.

• Тикинти лајиһәләри дајандырылыр. 2011-ҹи илин декабр ајында он минләрлә инсан әтраф мүһитин чиркләнмәсиндән нараһат олараг Һонконг јахынлығында көмүр електрик стансијасынын тикинтисинә етираз етмиш вә нәтиҹәдә лајиһә дајандырылмышды.

 Әлбәттә ки, етиразчылар һәмишә истәкләринә наил олмурлар. Мәсәлән, рәһбәрләр етиразчыларын тәләбләрини јеринә јетирмәк әвәзинә, онлары ҹәзаландырмаг гәрарына ҝәлирләр. Бу јахынларда Орта Шәрг өлкәләринин президентләриндән бири етираз һәрәкатлары илә бағлы нөвбәти сөзләри демишди: «Биз онларын пајыны дәмир јумругла вермәлијик». Вә һәмин әрәфәдә минләрлә етиразчы өлмүшдү.

Һәтта етиразчылар өз мәгсәдләринә чатсалар белә, јени проблемләр гачынылмаздыр. Бир Африка өлкәсинин президентинин деврилмәсиндә иштирак едән бир киши «Тајм» журналына вердији мүсаһибәсиндә јени режим һаггында белә демишди: «Бу, дәрһал хаоса чеврилән бир хүлја иди».

Бир чох танынмыш инсанларын фикринҹә, зүлмкар системләрә гаршы етираз етмәк инсанын мәнәви борҹудур. Мисал үчүн, инсан һүгуглары уғрунда фәалијјәтинә ҝөрә узун илләр һәбсханада јатан Чехијанын сабиг президенти мәрһум Ватслав Һавел 1985-ҹи илдә јазмышды: «[Диссидент] версә-версә, јалныз өз ҹаныны верә биләр. Чүнки инандығы һәгигәтләри сүбута јетирмәјин башга јолу јохдур».

Мәһәммәд Буәзизинин вә диҝәрләринин әлаҹсызлыгдан атдығы  аддымлар вахтилә Һавелин дедији сөзләри тәсдиг едир. Бу јахынларда бир Асија өлкәсиндә дини вә сијаси репрессијаја етираз әламәти олараг онларла инсан өзүнү јандырмышды. Бу кими радикал аддымларын архасында дуран һиссләр барәдә бир киши «Нјусуик» журналына демишди: «Бизим силаһымыз јохдур. Биз башгаларына зәрәр вурмаг истәмирик. Башга әлимиздән нә ҝәлир ки?»

Әдаләтсизлијә, рүшвәтхорлуға вә зүлмә неҹә сон гојулаҹағы Мүгәддәс Китабда дејилир. Орада Аллаһын ҝөјләрдә гурдуғу бир һөкумәтдән бәһс едилир. Тезликлә бу һөкумәт инсанларын етиразларына сәбәб олан, уғурсузлуға уғрајан сијаси вә малијјә системләрини мәһв едәҹәк. Сөзүҝедән бу һөкумәтин Рәһбәри һагда бир пејғәмбәрликдә јазылыб: «О имдад дејиб чағыран фәгирләри, мәзлумлары, көмәксизләри... һәдә-горхудан, зоракылыгдан гуртарыр» (Мәзмур 72:12, 14).

Јеһованын Шаһидләри инанырлар ки, јер үзүндә әсил сүлһү бәргәрар едәҹәк јеҝанә һөкумәт Аллаһын Падшаһлығыдыр (Матта 6:9, 10). Онлар һеч бир етираз аксијасына гошулмурлар. Бәс Аллаһын һөкумәтинин етиразлара сәбәб олан амилләри арадан галдыра биләҹәји фикри ҝерчәкликдән узагдырмы? Илк бахышдан белә ҝөрүнә биләр. Амма бир чохлары Аллаһын рәһбәрлијинә там етибар едир. Нәјә ҝөрә сиз дә белә етмәјәсиниз?