ALLKÜFIYÜM eymi tüfachi dungun am ka püllü, ¿chem rakiduamkeymi? Fentren che ti am ka püllü ponwitu che ñi mülen trokikey, tüfa lakelay ka pepi pengekelay rume. Ka feypikeyngün laliyiñ, feychi pekenoelchi am ka püllü elkünukey taiñ kuerpu, fey kañpüle amuketuy ñi mongeleal. Epe kom che femngechi rakiduamkey, feymu afmatukeyngün kimürpulu Biblia ñi kimeltukenoel tüfa. Feymu, ¿chem pifel tati am ka püllü Chaw Ngünechen ñi Dungu mew?

Wünelu mu ngüneduamaiñ tati am. Tukulpakeymi chi, epe kom chi Biblia ellaka mu wirintukungey ebrew ka griego  kewün mu. Tati pu wirintukulu ñi üytufiel tati am pünekefuyngün néfesch ebrew kewün mu ka psykjé griego kewün mu. Tüfachi epu dungun doy pura pataka rupa tripakey tati Wirintukun mu. Biblia mew, ¿chumngechi rulpadungungekey tati dungun “am”? Femngechi üytungekey 1) pu che, 2) pu kulliñ, 3) tati mongen nieyelu tati pu che ka tati pu kulliñ. Peaiñ fillke texto pengelkelu tüfachi küla dungu.

Pu che. ‘Noe ñi antü mu. [...] pura che [psykjé] müten montuy ta mangin ko mew’ (1 Pedro 3:20). Tüfa mu küme kimfalngey “am [psykjé]” feypingekey tati pu che: Noe, tañi domo, tañi küla fotüm ka tañi pu püñmo. Kafey Éxodo 16:16 tati pu israelche elungey tüfachi werkün dungu: “Ñimituaymün [mana], kake kiduke che [néfesch] ñi mülen kidu tamün tolto ruka mu”. Femngechi tunten che mülefule ñi reñmawen mu fente puwafuy ti ñimituelchi mana. Kakelu texto Biblia mu rulpadungungelu tati dungun néfesh ka psyké tüfa ta che ka pu che, tüfa müleyey Génesis 46:18 mu, Josué 11:11, Hecho 27:37 ka Romanu 13:1.

Pu kulliñ. Biblia ñi nütram ti dewmael mu, papeltuiñ: “Fey ka pürüm feypi ta Ngünechen: ‘Mülepe ta kulliñ ko mew niealu mongen [néfesch] ka ti pu challwa, ka femngechi mülepe tati pu üñüm müpüyawalu ta kürüf mew wente mapu.’ Feymew Ngünechen feypi: ‘Mülepe mapu mew ta itrofill kulliñ: tati mongelu [néfesch] ka ti awka kulliñ, ka ti winolkiyawkelu mapu mew.’” (Génesis 1:20, 24.) Tati pu challwa, ñomke kulliñ ka awka kulliñ üytungekey tüfachi texto kiñe dungun mu müten: “néfesch”. Kakelu kulliñ ka pu üñüm ka femngechi üytungekey néfesch Génesis 9:10 mu, Levítico 11:46 ka Números 31:28.

Tati che ñi mongen. Tüfachi dungun néfesch ka psykjé, kiñeke rupa feypingekey tati che ñi mongen. Jewba feypifi ta Moyse: “Amunge, wiñotunge ta Egipto mu, dew lalu am kom pu wentru kintukefulu tami langümaetew [‘kintukefulu tami am’ (néfesch), kimngeal chi dungu]” (Éxodo 4:19). Moyse ñi pu kayñe, ¿chem kintukefuyngün? Küpa müntuñmafeyew ñi mongen. Kafey fütra kuyfi mu, kiñe domo Rakel pingelu petu choyülu tañi püñeñ Benjamin, “fey epeke witrakonmalu ñi neyen [‘tañi am (néfesch) tripatuy’, TNM, kimngeal chi dungu]”  (Génesis 35:16-19). Feymu, Rakel lay. Ka rakiduamaiñ Jesus ñi feypin mu: “Iñche tati küme kamañkefilu ti ufisa. Tati kamañkefilu ti ufisa wülkey ñi mongen [‘am’ (psykjé), TNM, kimngeal chi dungu] kütu ñi pu ufisa mew” (Juan 10:11). Jesus wüli ñi am, kam tañi mongen ñi füreneafiel tati che. Kom tüfachi texto Biblia mu tati dungun néfesch ka psykjé küme kimfalngey tati che ñi mongen. Ka kiñeke texto mu wirikonküley tati dungun “am” 1 Reyes 17:17-23 mu, Matew 10:39, Juan 15:13 ka Hecho 20:10.

Amulele tami chillkatufiel ta Biblia, ngüneduamaymi ñi mülenon kiñe versikulo no rume trapümkelu chi dungun néfesch ka psykjé tüfachi epu dungun “lakenochi” ka “afkenochi”. Welu Biblia pengeli tati am ñi laken llemay (Ezequiel 18:4, 20). Levítico 21:11 feypi: “Kidu mülelay ñi fülkonal chem la mu no rume [‘lachi am’ (néfesch), TNM, kimngeal chi dungu]”.

Ngüneduamaiñ Biblia mu, chumngechi rulpadungungekey ti dungun “püllü”. Kiñeke che trokikey tati “am”, ka feypingekey “püllü”. Welu tüfa, rüfngelay tati. Biblia küme pengeli ti “püllü” ka “am” ñi trürngenon engu. ¿Chemu trürngelayngu?

Tati pu wirintukulu Biblia, ñi feypial “püllü” wirintukuyngün tati dungun rúaj ebrew kewün mu ka ti dungun pnéuma griego kewün mu. Biblia pengeli chem pifel tüfa. Feymu Salmo 104:29 mu feypi: “[Jewba] müntuñmafilmi tañi püllü engün [rúaj], lakeyngün ka trufür mu wiñotukeyngün”. Kafey Santiaw 2:26 feypiley “kiñe kuerpu nienole püllü [pnéuma] laley”. Tüfachi epu versikulo mu, küme pengeli tati dungun rúaj ka pnéuma küpa feypi ti newen wülkefilu mongen tati kuerpu, femnofule tüfa layafuy. Feymu ti mangin ko Noe ñi antü mu, Chaw Ngünechen feypi: “Iñche ta werküan kiñe fütra tripakon, fey kom mangiñmayay ta mapu, ka apümafiñ itrokom tati nielu mongen [‘kom tati nielu neyen (rúaj)’, TNM] kom mapu mew” (Génesis 6:17; 7:15, 22). Tati dungun rúaj mu üytungekey ti pengekenoelchi newen wülkelu mongen kom pu mongelelu.

Tati am ka püllü trürngelay engu. Rakiduamnge tüfa, kiñe radio duamniey elektricidad ñi üyümngeal, ka femngechi tati  kuerpu duamniey ti püllü ñi mongeleal. Kafey kiñe pichi radio tukulelfiliyiñ pila, feyti newen nielu tachi pila üyümkefi ti radio. Nienole pila pepi üykelay, ka femngechi rupakey feychi radio tukungelu elektricidad mu. Ka femngechi rupakey ti püllü mu, tüfa ti newen wülkelu mongen tati kuerpu. Ti elektricidad reke, tati newen wülkelu mongen ayüwkelay ka weñangkükelay, rakiduamkelay. Kiñe newen müten feley. Welu may taiñ kuerpu nienole tüfachi püllü, ti newen wülkelu mongen, fey rupakey chumngechi feypiley kiñe wirintukulu tati salmo: “Lakeyngün, ka trufür mu wiñoketuyngün”.

Eclesiastés 12:7 feypi, lalu kiñe che “tati trufür [kuerpu] wiñoketuy ta mapu mu, fey ngekefulu nga, ka tati püllü wiñoketuy tati rüfngechi Ngünechen mu tañi eluetew”. Feymu tüfachi püllü, kam newen wülkelu mongen elkünukey ti kuerpu, fey tüfa lakey ka wiñoketuy chew ñi tuwün-ngen: ti mapu mu. Ka femngechi tati newen wülkelu mongen wiñoketuy chew tañi küpan: Chaw Ngünechen mu (Job 34:14, 15; Salmo 36:9). Welu tüfa küpa feypilay tüfachi newen wülkelu mongen püraketuy wenu mapu mu. Doy may, lale kiñe che, Jewba müten dullikey ñi wiñomongeltuafiel ka ñi femnoafiel küpalechi antü mu. Feymu tañi mongen Chaw Ngünechen ñi duam mu müley. Chaw Jewba ñi newen müten, wiñoleltuafi feychi che tañi püllü kam newen, fey ñi wiñomongetual.

Taiñ kimnieel ta Chaw Ngünechen ñi chem chumal pu layechi che ürkütulelu reke ‘Ngünechen ñi tukulpanieetew’, ¡müna yafülduamkeeiñmew! (Juan 5:28, 29, TNM.) Akule feychi antü Chaw Jewba ñi wiñomongeltuafiel tati che, dewmalelafi weke kuerpu ka elutuafi püllü kam ti newen wülkelu mongen, femngechi wiñomongeltuafi engün. ¡Fey fentren ayüwün mületuay!

Ayülmi tami doy kimal chumngechi wirintukungekey Biblia mu ti dungun “püllü” ka “am”, peaymi ti papil Tati layechi che ñi püllü pingelu, dewmakelu pu Dungukelu Iney Ngen Jewba.