1-3. (a) Nyi yí nyi ɖeka le enunana nywi ciwo Yehowa na mì mɛɔ? Lé mìatɛnŋ awa fɛn azin doɔ? (b) Lé mìɖo azan enunana ci yí nyi nuxuxoxo doɔ?

VIDA ɖeka na keke eviɛ ŋsuvi ci yí nyi jajɛ. Éjɔ ji ni mɔ yesɔ enuvevi cɛ na ye viye. Vɔ nɔ ɖevi lɔ kukuɔ keke lɔ jajaja yí sɔ gbla mɛɖe yí do akpa yi nu ɖe, lé awa nɔ dalɔɔ?

² Yehowa yí nyi “enunana nywiwo pleŋ koɖo enunana kpɛnkpinwo pleŋ” Natɔ. (Ʒaki 1:17) Ðeka le enunywi ciwo ena mì mɛ yí nyi nuxuxoxo. Nuxuxoxo nunana lɔ na mìnunɔ mìwo susuwo koɖo mìwo seselelanmɛwo. Ena mìtɛnŋ nunɔ enyɔ ciwo yí akpedo mɛbuwo nu yí ana woavo le wowoɖekiwo mɛ. Vɔ enyɔ ciwo mìnunɔ atɛnŋ ado akpa mɛbuwo nu yí agbedo vevisese nɔ wo.

³ Nuxu ɖo ŋsɛn sugbɔ yí Yehowa kplakpla mì lé mìazan enunana ci yí nyi nuxuxoxo lɔ do nywiɖe. Énu nɔ mì mɔ: “Nɔ mí xoxo nuxu ɔ, mí ŋgbe nu enyɔ vwinwo nɔ míwo hawo o. Vɔ, mí a nu enyɔ ciwo yí akpe nɔ amɛwo, enyɔ ciwo yí a kpedo amɛwo nu yí wo a trɔsun amɛ shinshinwo. Nɔ́ é le nɛnɛ ɔ, míwo nyɔwo yí a do  alɔ̀ amɛ ciwo yí ɖoɖoɔ eto mí.” (Efezitɔwo 4:29) Mína mìagbeje lé mìatɛnŋ azan enunana cɛ ci yí so Mawu gbɔ do yí ado jijɔ ni yí agbedo ŋsɛn mɛbuwo mɛ.

4, 5. Nyi Elododo Wema lɔ kpla mì kudo ŋsɛn ci yí le enyɔgbewo nuɔ?

⁴ Enyɔgbewo ɖo ŋsɛn, eyi taɖo ele mɔ mìawa blɛwu nɔ enyɔ ciwo mìnunɔ koɖo lé mìnunɔ wo do. Elododo Wema 15:4 nu mɔ: “Enyɔ nywiwo le shigbe Agbeci ɛnɛ. Vɔ, ŋsu kankan nyɔwo a cuku agbetɔ.” Shigbe lé aci nywi ci yí do ama nanɔ fafa yí gbenanɔ agbe hannɛɔ, enyɔgbe fafawo nunu fanɔ ji nɔ yi setɔwo hɛnnɛ. Vɔ enyɔveamɛwo nunu donɔ akpa mɛbuwo nu yí na wodonɔ dɔmɛzi.—Elododo Wema 18:21.

⁵ Elododo Wema 12:18 (NWT) nu mɔ: “Nuxu xoxo tamɛmabukpɔtɔ le shigbe ewitɔamɛ hannɛ.” Nuxuxoxo amɛmabumabutɔ atɛnŋ ana amɛ ase vevi yí ama exlɔwo mɛ. Taŋfuin, àɖo ŋwi hwenu mɛɖe xo nuxu nɔ eo amɛmabutɔ yí eve eo nu sugbɔ. Vɔ Elododo Wema lɔ gbenu mɔ: “Ŋɖɛnyatɔwo ɖe danɔ dɔ̀ nɔ amɛ.” Enyɔ ci wobu kpɔ gbɔxwe yí nu, atɛnŋ ada dɔ̀ nɔ eji ci yí xɔ akpa, adra exlɔ ciwo yí enugɔnmɛmase dahɛn gblamɛ nɔ do. (Hlɛn Elododo Wema 16:24.) Nɔ mìɖo ŋwi mɔ enyɔ ciwo mìnunɔ wanɔ dɔ do mɛbuwo jiɔ, ana mìadanɔ wo kpɔ gbɔxwe anunɔ wo.

6. Nyi yí taɖo enyinɔ egbla koɖo kɔn gbɔxwe mìakpɔ mìwo ɖewo ji nywiɖeɔ?

⁶ Susu bu ci yí taɖo mìɖo akpɔ nywiɖe nɔ mìxokɔ nuxu yí nyi mɔ mì pleŋ nyi nuvɔnmɛwo. “Susu ci yí le jimɛ nɔ agbetɔ nyi evwin” yí enyɔgbe ciwo mìzannɔ danasɛ enu ci yí le jimɛ nɔ mì. (Gɔnmɛjeje 8:21, NWT;  Luiki 6:45) Atɛnŋ anyi egbla koɖo kɔn gbɔxwe mìakpɔ mìwo ɖewo ji nywiɖe. (Hlɛn Ʒaki 3:2-4.) Vɔ mìɖo atekpɔ atrɔtrɔ ashi le nuxu ciwo mìxonɔ nɔ mɛbuwo nu nɔ woanyɔkɔ doji.

7, 8. Lé enyɔgbe ciwo mìzannɔ atɛnŋ ana ekacaca ci yí le mìwo koɖo Yehowa gblamɛ asɛnŋ alo adahɛn doɔ?

⁷ Mìɖo agbekpɔ nywiɖe nɔ mìxokɔ nuxu, ɖo mìana kɔnŋta Yehowa so enyɔ ciwo mìnunɔ koɖo lé mìnunɔ wo do nu. Ʒaki 1:26 nu mɔ: “Nɔ́ amɛ ɖe bu mɔ ye nyi Mawu sɛntɔ [yí] dé lé aɖe yitɔ domɛ ɔ, é blebleɛ yiɖeki, yi Mawu sɛnsɛn yitɔ nyi enu gbali.” Eyi taɖo nɔ mìxonɔ nuxu kpoŋ ɔ, mìatɛnŋ adahɛn ekacaca ci yí le mìwo koɖo Yehowa gblamɛ alo aswi.—Ʒaki 3:8-10.

⁸ Ekɔ petii mɔ, susu nywiwo li ciwo yí taɖo mìɖo akpɔ nywiɖe le enyɔ ciwo mìnunɔ koɖo lé mìnunɔ wo do nu. Mìɖo anya enyɔ ciwo mìdanunɔ o. Ecɛ akpedo mì nu mìazan nuxuxoxo nunana ci Yehowa na mì shigbe lé emɔ mìwo le zin do nɛ.

9, 10. (a) Enyɔ ci hanwo yí bɔ amɛwo nunɔ gbɛ le xexeɛ mɛɔ? (b) Nyi yí taɖo mìdenunɔ enyɔ dɔndɔnwoɔ?

⁹ Enyɔ dɔndɔn alo enyɔ gbaliwo nunu bɔ le egbɛmɛ. Amɛ sugbɔ buini mɔ yewoɖo ata nu alo azu amɛ gbɔxwe woamɔŋje enyɔ ci yewonunuɔ mɛ. Blaŋblaŋ ɔ, nukuidonamɛtɔwo zannɔ enyɔ xoɖyixoɖyi koɖo enyɔ dɔndɔnwo yí sɔ donɔ nukui nɔ amɛwo. Ci ele ahan can ɔ, apotru Pɔlu nu mɔ: “Mí sɔ enu vɔn cɛwo kɔnŋgbe le míwo gbemɛ: dɔmɛzidodo; xomɛveve; amɛzuzu; koɖo nuxuvɔnxoxo.” (Kolosetɔwo 3:8) Égbenu mɔ: “Dé nyɔ mɔ wo a kpɔ . . . enyɔ dɔndɔn nunu, enyɔ zuamɛ, alo enyɔ gbaliamɛ le” Kristotɔ adodwiwo mɛ o.—Efezitɔwo 5:3, 4.

¹⁰ Enyɔ dɔndɔnwo nunu dejɔnɔ ji nɔ Yehowa koɖo mɛ ciwo yí luin o. Ðo woxo ɖyi. Le Bibla mɛɔ, woyɔ “makɔmakɔnyinyi” do “enuvɔn ciwo yí [mì]wo gbaza wanɔ” mɛ. (Galatitɔwo 5:19-21) Nuvɔn hamɛhamɛwo yí le “makɔmakɔnyinyi” mɛ yí enumamɛ xoɖyixoɖyi ɖe atɛnŋ ana mìawa bu. Nɔ enyɔ dɔndɔn koɖo enyɔ gbaliwo nunu nyi enumamɛ nɔ mɛɖe yí egbe mɔ yedamiɔ, ecɛ tɛnŋ dasɛ mɔ deɖo agbenɔ hamɛ lɔ mɛ o.—2 Korɛntitɔwo 12:21; Efezitɔwo 4:19; kpɔ enumɛɖeɖe buwo 23.

11, 12. (a) Nyi amɛnyɔnunu vwin nyiɔ? (b) Nyi yí taɖo mìɖo agbe eɖyixoamɛnyɔwo nunuɔ?

¹¹ Mìɖo agbe amɛnyɔnunu vwin hɛnnɛ. Esɔgbe mɔ, mìasɔnɔ ɖe le ji nɔ mɛbuwo yí akannɔ seŋ so mìwo xlɔwo koɖo mìwo xomumɛtɔwo nu. Le exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛɔ, Kristotɔ ŋkɔtɔwo can jinɔ mɔ, yewoanya lé yewo nɔviwo le do koɖo enu ci yewoawa asɔ  kpedo wo nu. (Efezitɔwo 6:21, 22; Kolosetɔwo 4:8, 9) Vɔ seŋkankan so mɛbuwo nu atɛnŋ atrɔ amɛnyɔnunu vwin fafɛɖe. Nɔ mìle ji yí nukɔ nyɔ do amɛ nuɔ, mìatɛnŋ avanu enyɔ ciwo yí denyi nyɔnɔnwi o alo anu enyɔ ciwo woɖo awla nɔ mɛbuwo. Nɔ mìdekpɔ nywiɖeɔ, amɛnyɔnunu vwin cɛwo atɛnŋ anyi ŋsukankannyɔwo alo amɛfufu. Farizitɔwo xo ɖyi Yesu ŋkɔ hwenu wodo hwɛ yi yí kan ŋsu mɔ yɛwa enu ciwo yí dewa o. (Matie 9:32-34; 12:22-24) Amɛfutɔ xonɔ ɖyi amɛwo ŋkɔ yí hɛnnɔ ɖyikadodo koɖo vevisese vɛ yí gbemanɔ exlɔwo mɛ.—Elododo Wema 26:20.

¹² Yehowa ji mɔ mìwo le zannɔ mìwo nyɔgbewo asɔ kpenɔdo mɛbuwo nu yí adonɔ ŋsɛn wo. Deji mɔ mìwo le zannɔ wo yí asɔ na exlɔwo atrɔ ketɔnɔwo o. Yehowa gbe mɛ ciwo yí “[dɔnɔ] evu do gblamɛ nɔ amɛwo.” (Elododo Wema 6:16-19) Satana Legba yí nyi eɖyixoamɛtɔ ŋkɔtɔ ci yí xo ɖyi Mawu ŋkɔ. (Enyɔdasɛ 12:9, 10) Ŋsukankan do nu nɔ amɛ vabɔ gbɛ le xexeɛ mɛ. Vɔ wodeɖo akan ŋsu do nu nɔ amɛ le Kristo hamɛ lɔ mɛ o. (Galatitɔwo 5:19-21) Eyi taɖo mìɖo akpɔ nywiɖe le nuxu ciwo mìxonɔ nu yí ayinɔ susumɛ kpɔ gashiagamɛ gbɔxwe aɖenɔ wo ti. Gbɔxwe ànu mɛɖe nyɔ nɔ mɛbu ɖeɔ, biɔ eoɖeki se mɔ: ‘Nyɔnɔnwi enyɔ ci ŋjikɔ anu nyia? Enyɔ nywi yɔa? Akpedo amɛ nua? Naji mɔ mɛ ci nyɔ ŋjikɔ anu le sia? Lé awa nɔŋ nɔ mɛbu nu enyɔ cɛ so ŋnuɔ?’—Hlɛn 1 Tɛsalonikitɔwo 4:11.

13, 14. (a) Nyi enyɔveamɛwo nunu wanɔ nɔ amɛɔ? (b) Nyi amɛzuzu nyiɔ? Nyi yí taɖo Kristotɔwo ɖo agbe amɛzuzuɔ?

¹³ Mì pleŋ nunɔ enyɔ ciwo yí vavenɔ mì hweɖewonu. Vɔ deɖo anyi enumamɛ nɔ mì mɔ mìadonɔ ɖyika mɛbuwo alo anunɔ dɔmɛzinyɔ koɖo xomɛvevenyɔwo  nɔ mɛbuwo o. Mìdeɖo anunɔ enyɔ ciwo yí ave amɛ o. Pɔlu nu mɔ: “Mí sɔ dɔmɛzi dodowo koɖo axwa dodowo koɖo evu wawawo koɖo xomɛ vevewo [alo enyɔveamɛwo nunu] kɔnŋgbe.” (Efezitɔwo 4:31) Le Bibla gɔnmɛɖeɖe buwo mɛɔ, wozan “enyɔgbe vwinwo,” “amɛzuzu” koɖo “zugbewo” do dumɛ nɔ “enyɔveamɛwo nunu.” Nɔ wonu enyɔveamɛ nɔ mɛɖeɔ, wodedo bubu yi nu o yí mɛ lɔ kpɔnɔ mɔ yedele bo ɖe nu o. Ðeviwo taŋ yí senɔ vevi sugbɔ, eyi taɖo ele veviɖe mɔ mìakpɔ nywiɖe nɔ mìŋgbecuku wo koɖo mìwo nyɔgbewo o.—Kolosetɔwo 3:21.

¹⁴ Bibla kanxle mì kudo enyɔveamɛ sɛnŋ ɖeka nunu nu. Eyi nyi amɛzuzu. Amɛzuzu nyi zugbenyɔwo nunu nɔ mɛbuwo gashiagamɛ keŋ asɔ do vevisese nɔ wo. Awa ŋshishi sugbɔ nɔ mɛɖe zunɔ mɛ ci eɖe alo eviɛwo! Le nyɔnɔnwi mɛɔ, mɛ ci yí gbe mɔ yedami amɛ zuzu degbeje anyi hamɛ lɔ mɛ tɔ o. (1 Korɛntitɔwo 5:11-13; 6:9, 10) Shigbe lé mìkplɛ nɛɔ, nɔ mìnunɔ enyɔ xoɖyixoɖyi, enyɔ ci yí denyi nyɔnɔnwi o alo amɛmabunyɔwoɔ, mìadahɛn exlɔnyinyi ci yí le mìwo koɖo Yehowa koɖo mɛbuwo gblamɛ.

15. Nuxu ciŋmɛ yí donɔ ŋsɛn amɛɔ?

¹⁵ Lé mìawɛ azan nuxuxoxo nunana lɔ shigbe lé Yehowa ji do nɛɔ? Ci Bibla denu lé mìaxo nuxu do teŋ can ɔ, enu mɔ: “míwo nyɔwo yí a do alɔ̀ amɛ ciwo yí ɖoɖoɔ eto mí.” (Efezitɔwo 4:29) Nuxu ci yí ado ŋsɛn amɛ nɔnɔ mɛmiɖe, donɔ bubu amɛ nu yí nyinɔ nyɔnɔnwi. Yehowa ji mɔ mìwo le zan mìwo nuxuwo asɔ kpedo mɛbuwo nu yí ado ŋsɛn wo. Ecɛ  wawa atɛnŋ agbɔnnu. Enyɔ nywiwo nunu biɔnɔ agblajeje sugbɔ sɔwu xomɛvevenyɔ koɖo tamɛmabunyɔwo nunu. (Titu 2:8) Mína mìakpɔ emɔ ɖewo ciwo ji mìato ado ŋsɛn mɛbuwo to enyɔ ciwo mìnunɔ ji.

16, 17. (a) Nyi yí taɖo mìɖo akannɔfu mɛbuwoɔ? (b) Miwo mìakannɔfuɔ?

¹⁶ Yehowa koɖo Yesu kannɔfu amɛ sugbɔ. Mìji mɔ mìaɖyi wo. (Matie 3:17; 25:19-23; Ʒan 1:47) Nɔ mìakanfu mɛɖe yí ado ŋsɛn yi ŋtɔŋtɔɔ, mìɖo abu tamɛ kpɔ so mɛ lɔ nu yí adasɛ ni mɔ mìsɔ ɖe le ji ni. Elododo Wema 15:23 nu mɔ: “Nuxu jɔjɔɛ le gamɛ jɔjɔɛ mɛ nyi enu nywi sugbɔ.” Ŋsɛn ɖonɔ mì mɛ nɔ mɛɖe kanfu mì so jimɛ nɔ mìwo dɔ sɛnŋsɛnŋ ci mìwakɔ alo nu jijɔ ci ekpɔ do ŋɖe ci mìwa nu.—Hlɛn Matie 7:12; kpɔ enumɛɖeɖe buwo 27.

¹⁷ Nɔ enyi enumamɛ nɔ eo mɔ èkpɔnɔ enunywi le mɛbuwo nuɔ, anɔ fafɛɖe nɔ eo mɔ àkannɔfu wo so jimɛ. Le kpɔwɛ mɛ, taŋfuin èkpɔ mɔ mɛɖe le hamɛ lɔ mɛ yí dranɔ yi nuxuwo do nywiɖe alo éje agbla nanɔ ɖoŋciwo le bɔbɔwo. Etɛnŋ nyi jajɛ ɖe ci yí ɖu tetekpɔ ɖe ji le suklu, alo amɛshinshin ɖe ci yí tekpɔ ɖenɔ kunu gashiagamɛ. Kanfukanfunyɔ ao tɔwo anyi enu ci yí ado ŋsɛn wo. Egbele veviɖe mɔ, ŋsu anunɔ nɔ ashiɛ mɔ yeluin yí yi nu jɔnɔ ji nɔ ye. (Elododo Wema 31:10, 28) Shigbe lé egbewo ʒan klɛnklɛn koɖo eshi nɛɔ, ahanke agbetɔwo ʒan kanfukanfu nɛ. Ðeviwo kpaxwe enyi ahan le koŋ. Jinɔ emɔ ciwo ji àto akannɔfu wo nɔ nɔnɔmɛ nywi ciwo woɖo koɖo agbla ciwo wojejeɛ. Nɔ èkannɔfu woɔ, atɛnŋ ado ŋsɛn wo yí woaɖo kankandoji ci yí ana woatekpɔ adonɔ gbla doji mɔ yewoawa enu ci yí nyɔ.

18, 19. Nyi yí taɖo mìɖo awa enu ci ji mìkpe yí afa kɔn nɔ mɛbuwo yí agbedo ŋsɛn woɔ? Lé mìatɛnŋ awɛ doɔ?

 ¹⁸ Nɔ mìdonɔ ŋsɛn mɛbuwo yí gbefanɔ akɔn nɔ woɔ, anyi mìsrankɔ Yehowa. Élenɔ bu nɔ “mɛ ciwo yí sɔ wowoɖekiwo hwe koɖo mɛ ciwo yí wocuku hannyahannya.” (Ezai 57:15, NWT) Yehowa ji mɔ mìwo le kpɔtɔ ‘a donɔ ŋsɛn lanmɛ nɔ mìwonɔ̀nɔwo’ yí akpɔtɔ adonɔ “ŋsɛn lanmɛ nɔ amɛ ciwo yí vɔnvɔn [alo mɛ ciwo yí lé enubukpɔdɔ̀].” (1 Tɛsalonikitɔwo 5:11, 14) Nɔ mìtekpɔ yí wɛni ahan ɔ, ékpɔɛni yí kpɔnɔ jijɔ so agbla ciwo mìjejeɛ nu.

¹⁹ Ètɛnŋ kpɔ mɔ mɛɖe le hamɛ lɔ mɛ yí gbɔjɔ alo lé  enubukpɔdɔ̀. Enyɔ ci àtɛnŋ anu asɔ kpedo nuɔ? Taŋfuin datɛnŋ akpɔ cukaɖa lɔ gbɔ ni o, vɔ àtɛnŋ ana mɛ lɔ anya mɔ eɔ sɔ ɖe le ji nɔ ye. Le kpɔwɛ mɛ, àtɛnŋ awa toto anɔ ju koɖi. Àtɛnŋ ahlɛn ŋsɛndoamu kpukpui ɖe ni yí ado gbe ɖaɖa koɖi hɛnnɛ. (Ehajiji Wema 34:18; Matie 10:29-31) Na kankandoji mɛ ŋtɔ́ hanwo mɔ nɔvi ciwo yí le hamɛ lɔ mɛ lɔn wo. (1 Korɛntitɔwo 12:12-26; Ʒaki 5:14, 15) Ao nuxuxoxo le dasɛ mɔ èkando enyɔ ciwo ènukɔ ji yí woso jimɛ nɔ eo.—Hlɛn Elododo Wema 12:25.

20, 21. Nyi yí na enukplamunyɔwo xɔxɔ nɔnɔ fafɛɖe nɔ amɛɔ?

²⁰ Mìagbedo ŋsɛn mɛbuwo nɔ mìyɔ wo yí xonɔ  nuxu nɔ wo. Ci mìnyi nuvɔnmɛwoɔ, mì pleŋ yí ʒannɔ enukplamunyɔwo hweɖewonu. Elododo Wema 19:20 nu mɔ: “Ðoto a se kplakpla xɔxɔ [yí] a xɔ etodɔndɔn, eyi a trɔsun ŋununyatɔ.” Denyi hamɛmɛshinshinwo ɖekɛ yí atɛnŋ anu enukplamunyɔwo alo ana emɔdasɛnamɛ o. Jilawo ɖo akplɔ wowo viwo. (Efezitɔwo 6:4) Nɔvinyɔnuwo atɛnŋ anu enukplamunyɔwo nɔ wowonɔnɔwo. (Titu 2:3-5) Ci mìlɔn mìwo nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnuwoɔ, mìji mɔ mìakando ji mɔ lé mìyɔ wo yí xonɔ nuxu nɔ wo do dana woado dɔmɛzi o. Nyi yí akpedo mì nuɔ?

²¹ Taŋfuin èɖo ŋwi mɔ, lé mɛɖe yɔ eo yí xo nuxu nɔ eo do hweɖekanu na èxɔɛ fafɛɖe. Nyi yí na enukplamunyɔ lɔ je ji nɔ eo ahan ɔ? Taŋfuin èkpɔɛ mɔ mɛ lɔ sɔ ɖe le ji nɔ ye nyao. Alo ésɔ xomɛfafa koɖo lɔnlɔn xo nuxu nɔ eo. (Kolosetɔwo 4:6) Alo Bibla ezan yí sɔ kpla nu eo. (2 Timɔte 3:16) Nɔ mìsɔ nyɔ ɖe le Bibla mɛ tiin alo mìdewɛ ahan can ɔ, enukplamunyɔ ɖekpokpui ci mìanu ɖo anɔ te do Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo ji. Dele mɔ mɛɖe aʒin do mɛbuwo ji mɔ wo le wa do ye susuwo ji alo ana gɔnmɛsese trofitrofi nɔ Bibla mɛ nyɔ ɖe, asɔ ɖo kpe yi nyɔwo ji o. Nɔ èɖo ŋwi lé woyɔ eo yí xo nuxu nɔ eo do vayiɔ, akpedo eo nu hwecinu ènukɔ enukplamunyɔwo nɔ mɛbuwo hɛnnɛ.

22. Lé àji mɔ yeazan nuxuxoxo nunana ao tɔ lɔ doɔ?

²² Nuxuxoxo nyi enunana ci yí so Mawu gbɔ. Lɔnlɔn ci mìɖo nɔ Mawu ana mìawa ɖaŋ azin nywiɖe. Ðo ŋwi mɔ enyɔgbewo ɖo ŋsɛn yí adahɛn nu le amɛ nu alo ado ŋsɛn amɛ. Eyi taɖo mína mìaje agbla azan mìwo nyɔgbewo asɔ kpenɔdo mɛbuwo nu yí asɔ donɔ ŋsɛn wo.