1. ¿Imaynatá familianchik kusisqa tiyakunmanrí?

JEHOVAQA familianchik kusisqa tiyakunanta munan. Chayrayku Bibliapi nin imatachus sapa juk ruwananchikta familianchik kusisqa tiyakunanpaq. Diospa kamachiyninta kasukusunchik chayqa, allinta kawsakusunchik. Jesús nirqa: “Diospa Palabranta uyarispa kasojkunamari, kusikuyniyojqa kanku”, nispa (Lucas 11:28).

2. ¿Imaynatá familianchikpi kusisqa kawsakusunman?

² Allinta familiapi kawsakunanchikpaq, Jehovata familiata ruwaqtajina qhawananchik tiyan. Jesusqa, Jehová ‘Tatanchik’, kasqanta nirqa (Mateo 6:9). Arí, tukuy familiasta Jehová ruwarqa, chayrayku pay yachan imaynatachus familianchikpi kusisqa kawsakunanchikta (Efesios 3:14, 15). Chaywanpis Biblia nisqanmanjina, ¿imatataq sapa juk ruwananchik tiyan familianchik kusisqa kananpaq?

3. ¿Imatataq Biblia nin familiap qallariyninmanta, imaynatá chay chiqa kasqanta yachanchik?

³ Jehová ñawpa tatasninchikta ruwarqa, paykunatataq casarachirqa. Juk kʼachitu huertata tiyakunankupaqtaq qurqa. Chantá, mirayniyuq kanankuta nirqa: “Miraychej, kay pachaman  juntʼaychej”, nispa (Génesis 1:26-28; 2:18, 21-24). Kayqa, mana juk cuentollachu. Jesusqa, Genesispi familiap qallariyninmanta parlakusqan, chiqa kasqanta rikuchirqa (Mateo 19:4, 5). Kunanqa llakiykunapi kawsachkanchik, manataq Dios munasqanmanjinachu, chaywanpis familiaqa kusisqa kawsakuyta atinman. Qhawarina imaynatachus.

4. a) ¿Imaynatá tukuypis familianchik kusisqa tiyakunanpaq yanapasunman? b) Familia kusisqa kawsakunanpaq, ¿imaptintaq Jesuspa kawsayninmanta yachakunanchik tiyan?

⁴ Tukuypis familianchik kusisqa kawsakunanpaq yanapayta atinchik. Chaypaqqa Diosjina ruwananchik tiyan, chantapis munanakunanchik tiyan (Efesios 5:1, 2). ¿Imaynatá Diosjina ruwayta atisunman, mana payta rikuspapis? Manapis Diosta rikunchikchu, riqsisunman, imaraykuchus kʼata wawanta Jallpʼaman kachamurqa (Juan 1:14, 18). Jesusqa, Tatanjina ruwarqa, chayrayku nirqa: “Ñoqata rikuwajqa Tataytapis rikun”, nispa (Juan 14:9). Jesusjina munakuyninchikta rikuchispaqa, familianchik kusisqa kawsakunanpaq yanapasunchik.

5, 6. a) ¿Imatataq Jesusmanta qusas yachakunkuman? b) ¿Imatataq ruwananchik tiyan Dios juchanchikta perdonananpaq?

⁵ Biblia nisqanmanjina qhariqa, imaynatachus Jesús discipulosninta munakurqa kikillantataq warminta munakunan tiyan. Biblia nin: “Qosas, sapa ujpis warmiykichejta munakuychej imaynatachus Cristoqa Iglesiata munakorqa, ajinata, Iglesiaraykutaj kawsayninta churarqa [...]. Ajinata qosaspis sapa ujpis warminkuta munakuchun cuerponkuta jina. Warminta munakojqa pay kikinta munakun. Mana pipis paypa cuerpollantatajqa chejninchu; astawanqa mikhunawan kallpachan, allimpi kanampajtaj qhawan. Cristopis kikillantaj Iglesianwan ruwan”, nispa (Efesios 5:22, 23; 25-29).

⁶ Jesús discipulosninta munakusqanmanta, tukuy qusas yachakunanku tiyan. Discipulosnin pantaq runas kaptinkupis, Jesús, “paykunataqa tukukuykama munakorqa”,  chayrayku paykunarayku kawsayninta qurqa (Juan 13:1; 15:13). Jinallatataq qusasman nikun: “Warmiykichejta sapa ujpis munakuychej, amataj paykunata llakichiychejchu kʼumuykachachispa”, nispa (Colosenses 3:19). ¿Imaynatá qusa kay pʼiti nisqanmanjina ruwanman, astawanraq warmin mana allin yuyaywan imallatapis ruwaptin? Qusaqa, paypis pantaq runa kasqanta yuyarinan tiyan. Dios perdonananpaq, qusaqa wakkunatapis perdonanan tiyan, astawanraq warminta. Warmipis kikillantataq ruwanan tiyan (Mateo 6:12, 14, 15). Arí, qhariwarmijina kusisqa tiyakunankupaqqa, perdonanakuyta yachananku tiyan.

7. ¿Imaynatá Jesús discipulosninmanta khuyakurqa, imaynatataq chaypis qusasta yanapanman?

⁷ Qusasqa, imaynatachus Jesús discipulosninmanta khuyakusqanpi tʼukurinanku tiyan. Payqa discipulosnin mana tukuy imata ruwayta atisqankuta yacharqa, imatachus necesitasqankutataq qhawarirqa. Juk kuti nirqa: “Jamuychej chʼinnejman [...], tumpallatapis samarikunkichej”, nispa (Marcos 6:30-32). Qusa jinallatataq warminman ninan tiyan. Bibliaqa, warmi ‘pʼakikuq vasojina kasqanta’ nin, chayrayku qusa warminta ‘sumaqpaq qhawanan’ tiyan, warminwan khuska ‘wiñay kawsay herenciayuq kasqankurayku’ (1 Pedro 3:7). Qusasqa, Jehová Diosninchik pillatapis chiqa sunqu kasqanrayku allinpaq qhawasqanta yuyarinanku tiyan, manataq qhari chayri warmi kasqanraykuchu (Salmo 101:6).

8. a) ¿Imaptintaq nisunman “warminta munakojqa pay kikinta munaku[sqanta]”? b) ¿Imaptintaq Biblia nin: “[qhariwarmi] manaña iskaychu kanku manachayqa ujllaña”, nispa?

⁸ Biblia nin: “Warminta munakojqa pay kikinta munakun”, nispa. Imaraykuchus paykunaqa “manaña iskaychu kanku, manachayqa ujllaña”, nispa Jesús nirqa (Mateo 19:6). Chayrayku casarasqa kaqkunaqa, mana wak qharita chayri wak warmita qhawakunankuchu tiyan (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Chaypaqqa, sapa juk warminwan chayri qusanwan qhariwarmi kakuyninta juntʼanan tiyan (1 Corintios  7:3-5). Biblia nin: “Mana pipis paypa cuerpollantatajqa chejninchu; astawanqa mikhunawan kallpachan, allimpi kanampajtaj qhawan”, nispa. Qusaqa, pay kikintajina warminta munakunan tiyan, chantá Jesusman cuentata qunanta yuyarinan tiyan (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).

9. Filipenses 1:8, nisqanmanjina, ¿imatataq qusa warminman rikuchinan tiyan?

⁹ Apóstol Pablo “Jesucristoj sinchʼi munakuynin[manta]” parlarqa (Filipenses 1:8). Jesuspa munakuyninrayku, runasqa payman qayllaykuq kanku. Warmispis Jesuswan khuska kachkaspa kusikuq kanku (Juan 20:1, 11-13, 16). Kikillantaq casarasqa warmiqa, qusan payman munakuyninta, khuyakuyninta ima rikuchinanta munan.

10. ¿Imatataq warmis Jesusjina ruwananku tiyan?

¹⁰ Familia allinta kawsakunanpaq, qusa umajina kamachinan tiyan. Jesuspis kamachiq umantajina Tatanta kasukun. Biblia nin: “Dios[qa] Cristopajqa kamachej uma jina [...], qharitaj warmimpajqa kamachej uman jina”, nispa (1 Corintios 11:3). Jesusqa, Diosta kamachiq umantajina kasukun. Jinamanta tukuyta yachachiwanchik kamachiq umayuq kasqanchikta, umanchiktataq kasukunanchikta.

11. ¿Imaynatá warmi qusanta qhawanan tiyan, imatá chaywan tarinqa?

¹¹ Juchasapa kasqanrayku wakin kutiqa qusaqa pantan, mana umajina allinta ruwanchu. Ajina kaptin, ¿imatataq warmin ruwanan tiyan? Mana qusap wasanmanta rimananchu tiyan, nitaq familiata pay kamachinanchu tiyan. Warmiqa llampʼu sunqu, kʼacha warmi ima kanan tiyan, jinamanta Diospa ñawpaqinpi jatunpaq qhawasqa kanqa (1 Pedro 3:4). Chantapis qusanta kasukuyta atillanqa, wakin kuti mana atikullaptinpis. Astawanpis Biblia nin: “Warmipis qosanta jatumpaj qhawachun tukuy imapi”, nispa (Efesios 5:33). Chaywanpis, qusa mana Cristota umantajina qhawaptin, ¿imatá warmi ruwanan tiyan? Bibliaqa, jinata  casarasqa warmita yuyaychan: “Sapa ujpis qosaykichejwan kʼumuykukoj sonqoyoj kaychej. Ajinamanta Diospa palabrampi mana creejkunapis, warmisninkoj sumaj kawsayninta rikuspa, mana parlasqalla Señorman kutirikunkuman kawsayniykichejta, kʼumuykukoj kasqaykichejtapis rikusqankurayku”, nispa (1 Pedro 3:1, 2).

12. ¿Imaptintaq allinllawan warmi qusanman jatunpaq qhawaspa, yuyasqanta willanan tiyan?

¹² Wakin kutiqa, warmi mana qusanjinachu yuyanqa, chaywanpis warmi, allinllawan yuyasqanta ninan tiyan. Chayta ruwaspa mana qusanta pisipaq qhawachkanchu. Ichapis, warmi nisqanta qusan uyariptin familiata yanapanman. Biblia nin imaynatachus juk kuti Sara, juk llakiy allinchakunanpaq qusan Abrahamwan parlasqanta. Abraham warminpa nisqanta mana uyarisqanrayku, Dios nirqa: “Kasuy warmiyki Sara imatachá nisunki chayta”, nispa (Génesis 21:9-12). Chaywanpis, qusa imatachus ruwakunanta niptinqa, nitaq Diospa kamachiyninwan churanakuptin, warmiqa qusan nisqanta kasukunan tiyan, astawanpis qusanta yanapanan tiyan (Hechos 5:29; Efesios 5:24).

13. a) ¿Imatá casarasqa warmi ruwananpaq Tito 2:4, 5 nin? b) ¿Imatá Biblia tʼaqanakuymanta, divorciakuymanta ima nin?

¹³ Tukuy ima warmip ruwasqan, mayta familianta yanapan. Bibliaqa, warmisman nin: “Sapa jukpis qosankuta, wawasninkutawan munaku[chun], allin yuyayniyoj, llimphu kawsayniyoj ima ka[chun]”, nispa (Tito 2:4, 5). Jinata warmi ruwaptin, familian payta munakunqa, jatunpaqtaq qhawanqa (Proverbios 31:10, 28). Chaywanpis wakinkuna qhariwarmi kawsayninkupi pantanku. Chayrayku manaña qhariwarmijina kawsayta munaspa, tʼaqanakunku chayri divorciakunku. Bibliataq tʼaqanakunankuta saqin. Chaywanpis mana imamantapis tʼaqanakunankuchu tiyan. Biblia nin: “Warmeqa qosanmanta ama tʼaqakuchunchu [...] qosantaj ama [warminta] qhesachachunchu”, nispa (1 Corintios 7:10, 11). Chantapis Biblia nisqanmanjina qhinchachakuyraykulla pipis divorciakuyta atin (Mateo 19:9).

14. ¿Imaynatá Jesús wawaspaq tiempochakurqa imatataq wawas tatasninkumanta munanku?

¹⁴ Jesusqa, tatasman imaynatachus wawasninkupaq tiempochakunankuta yachachirqa. Discipulosnin Jesusman mana qayllaykunankupaq wawasta jarkʼachkaptinku, Jesús nirqa: “Saqeychej wawasta noqaman jamojta, amataj jarkʼaychejchu”, nispa. Chantá Biblia nillantaq: “Chantá Jesusqa wawasta marqʼariykukorqa, makisninwan sapa ujta llankhaykurispataj, paykunata bendecerqa”, nispa (Marcos 10:13-16). Jesusqa, wawaspaq tiempochakurqa, ¿manachu qampis kikillantataq wawaykipaq tiempochakuwaq? Wawasqa, paykunawan kanaykita munanku, mana tumpallatachu, manaqa tukuy atikusqanta. Chayrayku tiempochakunayki tiyan paykunata yachachinaykipaq, imaraykuchus Jehová chayta tatasman kamachin (Deuteronomio 6:4-9).

15. ¿Imatá tatas ruwankuman wawasninkuta jarkʼanankupaq?

¹⁵ Kunanqa kay saqra pachapi kawsachkanchik. Chayrayku tatasqa wawasninkuta, astawan jarkʼananku tiyan, ¿imamantá? Wakin saqra runasqa, ichá kallparpaspa wawasninkuwan puñuykuyta munankuman, tatastaq chaymanta wawasninkuta jarkʼananku tiyan. Jesusqa discipulosninta jarkʼarqa,  “wawitasniy” nispataq paykunata nirqa. Achkha runas wañuchinankupaq Jesusta japʼirpachkaptinku, Jesusqa discipulosninta jarkʼarqa (Juan 13:33; 18:7-9). Qam tata chayri mama kanki chayqa, Supaypa tuqllasninmanta wawaykita jarkʼanayki tiyan. Chantapis, wawayki jarkʼakunanpaq tukuy imata willanayki tiyan (1 Pedro 5:8). * Kunanqa astawanraq saqra runasmanta wawasninchikta jarkʼananchik tiyan, mana kawsayninkuta, nitaq yuyayninkutapis chʼichichanankupaq.

16. ¿Imatataq Jesús discipulosnin pantaptinku ruwarqa? ¿Imatataq chay tatasman yachachin?

¹⁶ Jesuspa wañunan pʼunchaymanta ñawpaq chʼisipiqa,  discipulosqa pichus astawan kuraq kasqanmanta siminakurqanku. Jesustaq paykunapaq phiñakunanmantaqa, llampʼu sunquwan paykunata kʼamirirqa (Lucas 22:24-27; Juan 13:3-8). ¿Imaynatá wawaykita Jesusjina kʼamiriwaq? Wawaykiqa, kʼamirinaykita necesitan, chaywanpis pantasqanmanjinalla, mana jaykʼaq phiñakuspa chayta ruwanayki tiyan. Imamantapis kʼamirinaykipaq, imatachus ninaykipi allinta tʼukuriy mana ‘espadawanjina tʼuqsinaykipaq’ (Jeremías 30:11; Proverbios 12:18). Wawaykitaqa, allinllamanta kʼamirinayki, wakin kuti jasutʼinayki ima tiyan, allinninpaq kasqanta reparananpaqjina (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).

17. ¿Imaraykutaq Jesusjina wawas ruwananku tiyan?

¹⁷ ¿Imatataq wawas Jesusmanta yachankuman? Jesusqa, kawsayninwan, wawasman kasukunankuta yachachirqa. Nirqataq: “Yachankichej Dios Tataj yachachiwasqallanta parlasqayta [...], imaraykuchus paypa munaynillanta ruwani”, nispa (Juan 8:28, 29). Imaynatachus Jesús Tatanta kasukurqa, kikillantataq wawasqa, tatasninkuta kasukunanku tiyan. Bibliaqa, chayta kamachin (Efesios 6:1-3). Jesús Diospa Churin kaspapis, pantaq runasta, nisunman Josetawan Mariatawan kasukurqa. Jesús jinata ruwasqantaq familian kusisqa kawsananpaq yanaparqa (Lucas 2:4, 5, 51, 52).

18. ¿Imaraykutaq Jesús, Jehová Tatanta tukuy imapi kasukurqa, wawas kasukuspa pikunatataq kusichinku?

¹⁸ ¿Imaynatá wawas Jesusjina ruwankuman, jinamanta tatasninkuta kusichinankupaq? Tukuy imapi kasukuspa. Ichá Jesusjina ruwayqa mana atikullanchu, chaywanpis Diosqa wawas Jesusmanta yachakunankuta munan (Proverbios 1:8; 6:20). Jesusqa, janaqpachapi kachkaq Tatanta kasukullarqapuni, wakin kuti mana atillaptinpis. Juk kuti may llasa kamachiyta juntʼanan kachkaptin, nirqa: “Tatáy, munankichus chayqa, noqamanta karunchay, ñakʼarinay kashan, chayta”, nispa. Jinapis mana munaynintachu ruwarqa imaraykuchus, yacharqa Tatanpa nisqan allin kasqanta, chayrayku  Tatanpa munayninta ruwarqa (Lucas 22:41, 42). Kasukuq wawaqa, Jehovata, tatasninta ima kusichin (Proverbios 23:22-25). *

19. a) ¿Imaynatá Supay, waynasta, sipaskunata ima juchaman tanqan? b) Wawas mana allinta ruwaptinku, ¿imaynatá tatasnin ñakʼarinku?

¹⁹ Satanasqa, Jesusta juchaman tanqarqa, kikillantataq kunanpis waynasta, sipaskunata ima juchaman tanqan (Mateo 4:1-10). Ichá amigosniqta saqra ruwayman tanqanman, jinamanta atipananpaq. Chaywanpis waynas, sipaskuna ima, saqra runaswan tantakuymanta karunchakunanku tiyan (1 Corintios 15:33). Jacobpa ususin Dinapi tʼukuriy: payqa Jehovata mana yupaychaqkunawan tantakurqa, chayraykutaq jatun chʼampayman satʼikurqa (Génesis 34:1, 2). Wayna, sipas, ¿rikunkichu imaynatachus juk familia ñakʼarin, mayqinnillankupis khuchichakuyman urmaptin? (Proverbios 17:21, 25.)

20. Familia kusisqa tiyakunanpaq, ¿imatataq sapa juk ruwanan tiyan?

²⁰ Ima llakiypis familianchikpi rikhuriptin, Bibliap yanapayninwan  atipayta atinchik. Rikunchikjina, Bibliap nisqanmanjina kawsaspa, kusisqa kawsakunchik. Chayrayku qusa warmiykita munakuy, imaynatachus Jesús discipulosninta munakurqa, ajinata. Warmi qusaykip kamachisqanta kasukuy, Proverbios 31:10-31 sumaq warmimanta parlakusqanjina kaspa. Tatas wawaykichikta tukuy imata yachachiychik (Proverbios 22:6). Familiamanta kamachiq umas, ‘familiasniykichikta allinta qhawaychik’ (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8). Chantá, wawas tatasniykichikta kasukuychik (Colosenses 3:20). Familiamanta mana pipis juntʼa runachu kanchik; tukuypis pantanchik. Chayrayku, pantaptinchik llampʼu sunquwan, perdonta mañakunanchik tiyan.

21. ¿Ima kʼacha kawsaytaq qhipaman suyawanchik, imaynatá kunan familianchikwan kusisqa kawsakusunman?

²¹ Bibliapi, familia kusisqa kawsakunanpaq achkha yuyaychaykuna tiyan. Chantapis Bibliaqa, Jehová Diosninchik juk musuq pachata apamunanmanta parlawanchik, imaynatachus Paraíso chiqa sunqu runasmanta juntʼakunanmantapis (Apocalipsis 21:3, 4). ¡May kʼacha kawsay aswan qhipaman suyawanchik! Chaykama Diospa kamachiykunasninta kasukuspa familianchikpi kusisqa kawsakuyta atinchik.